Menu

Ο ανθέλληνας θεμελιωτής της «διεθνούς νομιμότητας»

Ο ανθέλληνας θεμελιωτής της «διεθνούς νομιμότητας»

Από τα σχολικά μας χρόνια, το όνομα «Μέτερνιχ» μας είναι οικείο. Γνωστό. Ο Αυστριακός διπλωμάτης βρέθηκε στο κέντρο των ευρωπαϊκών υποθέσεων για τρεις δεκαετίες ως υπουργός Εξωτερικών της Αυστριακής Αυτοκρατορίας από το 1809 και Καγκελάριος από το 1821.

Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν το τέλος της καριέρας του Κλέμενς φον Μέτερνιχ.

Παραδοσιακός συντηρητικός, επιδίωκε να διατηρήσει την ισορροπία δυνάμεων, ιδίως αντιστεκόμενος στις ρωσικές εδαφικές φιλοδοξίες στην κεντρική Ευρώπη και σε εδάφη που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αντιπαθούσε το φιλελευθερισμό και προσπάθησε να αποτρέψει τη διάλυση της Αυστριακής Αυτοκρατορίας, για παράδειγμα, συντρίβοντας τις εθνικιστικές εξεγέρσεις στην αυστριακή βόρεια Ιταλία. Στη χώρα του ακολούθησε παρόμοια πολιτική, χρησιμοποιώντας λογοκρισία και ένα ευρύ δίκτυο κατασκοπευτικών δικτύων για την καταστολή των ταραχών

Το 1821, η εξέγερση του Αλέξανδρου Υψηλάντη απείλησε να φέρει την Οθωμανική Αυτοκρατορία στο χείλος της κατάρρευσης. Θέλοντας μια ισχυρή Οθωμανική Αυτοκρατορία να αντισταθμίζει τη Ρωσία, ο Μέτερνιχ αντιτάχθηκε σε όλες τις μορφές του ελληνικού εθνικισμού και εξασφάλισε τη συμφωνία του τσάρου της Ρωσίας, Αλεξάνδρου, να μην ενεργήσει μονομερώς. Για επιπλέον υποστήριξη συναντήθηκε με τον Βασιλιά Γεώργιο Δ’ του Ηνωμένου Βασιλείου, μαζί με την υπόσχεσή του να εξοφλήσει εν μέρει τα χρέη της Αυστρίας προς τη Βρετανία.

Όταν ανέλαβε το ίδιο έτος καγκελάριος, έσπευσε να καταπνίξει την όποια εκδήλωση φιλελευθερισμού των Ελλήνων πείθοντας και τον Τσάρο ν’ αποκηρύξει τον πρίγκιπα Υψηλάντη. Ο δε, Τσάρος, θορυβηθείς επιπρόσθετα και από τους αφορισμούς του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης προσπαθώντας να αποσείσει τις όποιες υπόνοιες περί αυτού εύνοιες αποκήρυξε τον Υψηλάντη.

Ο Μέτερνιχ όμως δεν περιορίστηκε σ’ αυτό αλλά διέβαλε προς όλες τις Αυλές της Ευρώπης το θέμα των Ελλήνων ενάντια και στο φιλελληνικό ρεύμα της εποχής. Ακόμα και όταν έβλεπε ότι ο αγώνας των Ελλήνων άρχισε να αποδίδει και υπέρ του να συνενώνονται οι στόλοι της Ρωσίας, Γαλλίας και Αγγλίας υπήρξε η τροχοπέδη της δημιουργίας ελεύθερου ελληνικού κράτους επιβάλλοντας τη θέσπιση έστω «κράτους κατ’ εντολή» υπό την επικυριαρχία των Μεγάλων Δυνάμεων, οι Ηγεμόνες των οποίων όμως είχαν ήδη αρχίσει σιγά – σιγά να τον παραβλέπουν προ των συμφερόντων τους.

Όταν οι βρετανικές, ρωσικές και γαλλικές δυνάμεις κατέστρεψαν τον οθωμανικό στόλο στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου ο Μέτερνιχ έμεινε μακριά από το ανατολικό ζήτημα, παρακολουθώντας απλώς την υπογραφή της Συνθήκης της Αδριανούπολης το Σεπτέμβριο του 1829. Αν και την επέκρινε δημόσια ότι ήταν υπερβολικά σκληρή για την Τουρκία, κατ’ ιδίαν ήταν ικανοποιημένος με την επιείκειά της και την υπόσχεση ελληνικής αυτονομίας, που την καθιστούσε ανάχωμα της επέκτασης της Ρωσίας παρά κράτος-δορυφόρο της.

Έκτοτε έπιασαν τόπο… οι κατάρες. Τον Νοέμβριο του 1828 πέθανε η μητέρα του και τον Ιανουάριο του 1829 πέθανε η δεύτερη γυναίκα του Αντουανέτ, πέντε μέρες μετά τη γέννηση του γιου τους, Ρίχαρντ φον Μέτερνιχ. Αφού ταλαιπωρήθηκε από φυματίωση για πολλούς μήνες, ο μεγάλος γιος του Μέτερνιχ , Βίκτορ, τότε νέος διπλωμάτης, πέθανε στις 30 Νοεμβρίου 1829.

Εκτός όμως από τους πολιτικούς ανταγωνιστές του, το σύστημα του Μέτερνιχ είχε να αντιμετωπίσει και την ασίγαστη λαχτάρα των καταπιεσμένων λαών για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Όσο και αν αυτό τo σύστημα φάνταζε ακατανίκητο, οι λαϊκές εξεγέρσεις απέδειξαν πόσο αδύναμο ήταν.

Ήδη το 1821, την ίδια χρονιά που ο Μέτερνιχ διοριζόταν καγκελάριος της αυτοκρατορίας των Αψβούργων, ξεσπούσε η επανάσταση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού και η Λατινική Αμερική ξεσηκωνόταν κατά της ισπανικής κυριαρχίας . Τα 33 χρόνια (1815-48) της εποχής Μέτερνιχ η Ευρώπη δεν έμεινε ήσυχη από τις κοινωνικές, πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις των λαών. To μεγάλο επαναστατικό κύμα σάρωσε την Γηραιά Ήπειρο το 1848, όταν όλα τα κράτη της συγκλονίστηκαν από εξεγέρσεις.

Ο Μέτερνιχ έγινε ο κυριότερος στόχος της λαϊκής δυσαρέσκειας. Κατέφυγε στην Αγγλία, από όπου επέστρεψε στην Αυστρία τον επόμενο χρόνο. Αν και πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ως ιδιώτης, εξακολούθησε να είναι μυστικοσύμβουλος του Αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ.

Πέθανε στη Βιέννη σε ηλικία 86 ετών, στην αφάνεια.

Ο Κλέμενς φον Μέτερνιχ υπήρξε ένας από τους ελάχιστους Ευρωπαίους αξιωματούχους που τόσο πολύ επαινέθηκε και θαυμάστηκε, ακόμα και ως ηγεμόνας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η εποχή της ακμής του χαρακτηρίστηκε από τους ιστορικούς εποχή Μέτερνιχ, αλλά και εξίσου που τόσο πολύ λοιδορήθηκε και απαξιώθηκε στην ιστορία των ευρωπαϊκών λαών ταυτίζοντας το όνομά του με τις έννοιες της αντίδρασης, του φεουδαρχισμού και του σκοταδισμού, έναντι της αναγκαιότητας του φιλελευθερισμού που δεν μπόρεσε ποτέ του ν’ αντιληφθεί, παρασύροντας και καθηλώνοντας στις αντιλήψεις του ακόμα και τους ηγεμόνες της εποχής του. Χαρακτηριστικά, οι Γερμανοί φιλελεύθεροι αποκαλούσαν τον Metternich… Metternacht, δηλαδή, «μεσονύχτιο¨.

Αντίθετα, στη διπλωματία και τις διεθνείς σχέσεις ήταν αυθεντία. Χαρακτηρίστηκε επί των ημερών του «αμαξηλάτης της Ευρώπης» και «διπλωμάτης των λεπτομερειών». Ο δε Σαρλ-Μωρίς ντε Ταλλεϋράν-Περιγκόρ συγκρίνοντάς τον με τον Καρδινάλιο Μαζαρέν, σημείωνε επ’ αυτού: «Ο Καρδινάλιος εξαπατούσε αλλά δεν ψευδόταν, (εφαρμόζοντας τις απατεωνιές του), ενώ ο Μέτερνιχ ψευδόταν, (στις συνεννοήσεις του), αλλά δεν εξαπατούσε ποτέ (εφαρμόζοντάς τις)».

Γεγονός πάντως είναι ότι ο Κλέμενς φον Μέτερνιχ σ’ όλες τις αποστολές του δημιούργησε νέα μοντέλα της διπλωματίας. Η δε προσφορά του στον τομέα αυτό κρίνεται σπουδαία. Υπήρξε ακριβώς ο θεμελιωτής της «διεθνούς νομιμότητας», και της λεγόμενης «ισορροπίας δυνάμεων», έννοιες για τις οποίες τότε μπορεί να λοιδορήθηκε, πλην όμως σήμερα βρίσκονται στη πρώτη γραμμή του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Σχέσεων, όπου σπουδαίοι διακρατικοί οργανισμοί, που θεσπίστηκαν επί τούτου στους νεότερους χρόνους (όπως π.χ. το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, το Συμβούλιο Ασφαλείας κ.λπ.), καλούνται σήμερα να τις υπηρετούν.