Η ιστορία της Μελπομένης Σταμάτας Ρεβίθη είναι σχετικώς άγνωστη. Ενός πάμφτωχου και πονεμένου από τη ζωή και την τύχη κοριτσιού από τη Σύρο, που είναι η πρώτη καταγεγραμμένη γυναίκα Μαραθωνοδρόμος. Κατάφερε και έτρεξε στο Μαραθώνιο του 1896, τον ίδιο εκείνο αγώνα όπου ο Σπύρος Λούης ανακηρύχτηκε νικητής και εθνικός ήρωας. Μόνο που αυτή η ενέργεια έμεινε στην αφάνεια, αφού κανείς δεν της το αναγνώρισε καθώς εκείνη την εποχή οι γυναίκες απαγορεύονταν να συμμετέχουν σε αθλητικά δρώμενα.
Στα 30 της, τότε, αφού δεν της επετράπη να πάρει μέρος στον Μαραθώνιο των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, έτρεξε μόνη της (!) εις ένδειξη διαμαρτυρίας και διένυσε την απόσταση σε 5 ώρες και 30 λεπτά μια ημέρα μετά από τον… κανονικό. Το (παλιό) ημερολόγιο έγραφε 30 Μαρτίου 1896.
«Αν με εμποδίζουν, θα τα βγάλω»,
Στην αφετηρία παρατάχθηκαν 17 αθλητές από πέντε χώρες, στη γέφυρα του Μαραθώνα, για να διανύσουν τα 40 χιλιόμετρα της διαδρομής μέχρι τον τερματισμό στο Παναθηναϊκό Στάδιο, όπου 100.000 κόσμου είχε συγκεντρωθεί για να αποθεώσει τους νικητές, πιστεύοντας ακράδαντα ότι κάποιος Έλληνας θα κόψει πρώτος το νήμα. Όπως και έγινε. Ο Σπύρος Λούης μπήκε, πράγματι, πρώτος στο Καλλιμάρμαρο, μέσα σε γενικό παραλήρημα των φιλάθλων.
Ανάμεσα στους πρώτους βρίσκονταν όμως και μια κοπέλα. Μια Συριανή. Δεν της επιτράπηκε όμως η είσοδος στο στάδιο. Αυτή είναι η απίστευτη ιστορία της Ρεβίθη που παρουσιάστηκε από τον ξένο Τύπο ως μια σύγχρονη Μούσα. «Αν με εμποδίζουν τα παπούτσια μου θα τα βγάλω», ήταν η δήλωση που είχε κάνει η ίδια στην εφημερίδα «Εστία» την 4η Απριλίου του 1896.
Φτώχεια και κακουχίες
Η Μελπομένη Σταμάτα Ρεβίθη γεννήθηκε το 1866 στη Σύρο, αλλά – αμέσως μετά τη γέννησή της – οι γονείς της μετακόμισαν στον Πειραιά προκειμένου να βρουν δουλειά. Η οικογένειά της ήταν πολύ φτωχή. Και η ίδια μεγαλώνοντας δεν μπόρεσε να βελτιώσει την οικονομική της κατάσταση και ζούσε στην απόλυτη φτώχεια. Και αυτή ακριβώς η απόλυτη φτώχεια ήταν η αιτία της απίστευτης φυσικής της κατάστασης.
Νωρίς χάνει τον άντρα της και μένει χήρα και άνεργη με δύο παιδιά. Το πρώτο το χάνει το 1895, ενώ το δεύτερο είναι ακόμα μωρό. Μη μπορώντας ούτε στον Πειραιά να βρει δουλειά, περπατά κάθε μέρα τα 9 χιλιόμετρα που χωρίζουν το σπίτι της από την Ομόνοια, όπου πηγαίνει για να εργαστεί οπουδήποτε. Την απόσταση αυτή την κάνει σχεδόν κάθε μέρα μέχρι και αποκτά τέτοια φυσική κατάσταση ώστε να πηγαίνει 9 χιλιόμετρα στην Αθήνα, να εργάζεται 8 με 12 ώρες και να ξαναγυρνά άλλα 9 χιλιόμετρα πίσω στο σπίτι της στον Πειραιά. Ήταν ξανθιά, με μεγάλα μάτια και πολύ αδύνατο σώμα. Οι εφημερίδες της εποχής την σχολίαζαν ότι έμοιαζε μεγαλύτερη από την ηλικία της, λόγω των κακουχιών.
Όπως όλα τα μεγάλα γεγονότα συμβαίνουν ανάμεσα σε κάποιες τυχερές συγκυρίες έτσι και το γεγονός ότι έτρεξε στον πρώτο σύγχρονο Μαραθώνιο ήταν αποτέλεσμα τύχης.
Η ιδέα για τον Μαραθώνιο
Κάποια μέρα, το 1896, λίγες μέρες πριν από την επίσημη έναρξη των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, συναντά έναν δρομέα, ο οποίος προπονείται για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τρέχοντας επί της Πειραιώς και καλύπτοντας σχεδόν με κόπο αυτή τη διαδρομή που η Ρεβίθη έκανε καθημερινά για να εργαστεί. Αυτός της βάζει ουσιαστικά την ιδέα ότι, αν συμμετάσχει στον Μαραθώνιο, θα τραβήξει πάνω της την προσοχή και τον θαυμασμό και ίσως πετύχει και την επαγγελματική της αποκατάσταση.
Εκείνη κρατούσε στην αγκαλιά το παιδί της, όταν συνάντησε εκείνο τον δρομέα, ο οποίος την παρότρυνε να τρέξει στον αγώνα και έτσι θα κέρδιζε χρήματα και δόξα. Η Ρεβίθη αγαπούσε το τρέξιμο από μικρή και ήταν σίγουρη πως θα κατάφερνε να τρέξει και τα 40 χιλιόμετρα από τον Μαραθώνα μέχρι το Παναθηναϊκό Στάδιο.
Δηλώνει, λοιπόν, συμμέτοχη και γίνεται διάσημη μόνο από αυτό από την αρχή των Αγώνων. Για να κατοχυρώσει τον προσωπικό της αγώνα ζήτησε να της υπογράψουν μια δήλωση οι επίσημοι της περιοχής, που έλεγε ότι τον ξεκίνησε αγώνα. Συνέχισε με σταθερό ρυθμό και έφτασε στα Παραπήγματα, στο σημείο που σήμερα βρίσκεται το νοσοκομείο του Ευαγγελισμού. Στη συνέχεια οι αστυνομικοί έξω από το Καλλιμάρμαρο δεν της επέτρεψαν να εισέλθει. Κουρασμένη, η Ρεβύθη τους ζήτησε μόνο άλλη μία υπεύθυνη δήλωση, που αποδείκνυε ότι είχε ολοκληρώσει τον αγώνα σε 5,5 ώρες.
Χάθηκε στη σκόνη της ιστορίας
Στη συνέχεια τους είπε ότι θα πήγαινε κατευθείαν στον Τιμολέοντα Φιλήμονα, τον δημοσιογράφο και διανοούμενο που ήταν μέλος της οργανωτικής επιτροπής των αγώνων. Ήθελε να του εξιστορήσει το κατόρθωμά της και να ζητήσει δουλειά για την ίδια ή να εξασφαλίσουν με κάποιο τρόπο το παιδί της. Πήγε τρέχοντας μέχρι το γραφείο του, βγάζοντας τα παπούτσια της που είχαν διαλυθεί κατά τη διαδρομή.
Είναι άγνωστο αν η Ρεβύθη κατάφερε ποτέ να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για το παιδί της. Όπως έγραψε και ο Αθανάσιος Ταρασουλέας, η πρώτη γυναίκα Μαραθωνοδρόμος «χάθηκε στη σκόνη της ιστορίας»…
Η συμμετοχή της δεν αναγνωρίστηκε ποτέ. Είναι γνωστό ότι και οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν πολεμικοί οπλικοί αγώνες και απαγόρευαν τη συμμετοχή γυναικών. Άλλωστε στους νικητές γκρέμιζαν μέρος των τειχών της πόλης για να δείξουν ότι αν υπάρχουν τέτοιοι στρατιώτες δεν απαιτείται τείχος για να τους προφυλάσσει. Όλα δε τα αγωνίσματα είχαν να κάνουν με την τέχνη του πολέμου και στο πνεύμα αυτό δεν περιλάμβαναν ποτέ παιχνίδια (όπως σήμερα) αλλά μόνο στρατιωτικές δοκιμασίες.
Από τη Ρεβίθη στη Μπενουά
Αλλά και οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν θεμελιωθεί πάνω σε αυτό το πνεύμα από τον Πιέρ ντε Κουμπερτέν αφού ο ίδιος ποτέ δεν ανέχτηκε την ήττα των Γάλλων από τους Πρώσσους και απέδιδε την ήττα στην κακή φυσική κατάσταση των στρατευμάτων που θα καλυτέρευε αν τους μετέδιδε το πνεύμα των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων. Και η λέξη «αγώνας» ακόμα παραπέμπει στον «άθλο» και όχι στο παιχνίδι (κρίκετ, πινγκ πονγκ, τένις κ.ο.κ.).
Η Βάιολετ Πίρσι από το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν η πρώτη γυναίκα που τερμάτισε σε επίσημα χρονομετρημένη μαραθώνια διαδρομή (στις 3 Οκτωβρίου του 1926 στη Μεγάλη Βρετανία), με χρόνο 3 ώρες και 40 λεπτά. Η επίσημη, όμως, συμμετοχή γυναικών σε ολυμπιακό Μαραθώνιο επετράπη μόλις στους Αγώνες του 1984 με νικήτρια την Τζοάν Μπενουά και χρόνο 2 ώρες και 24 λεπτά.
Δημοσιεύτηκε στο intronews.gr στις 30/3/20231
