1869 μετά Χριστόν. Διοικητής στη Θεσσαλονίκη, που ήταν τότε ακόμη κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ανέλαβε ο Σαμπρί Πασάς από τη Σμύρνη, όπου είχε πραγματοποιήσει ένα φιλόδοξο εκσυγχρονισμό του λιμανιού. Η στρατηγική του για τη Θεσσαλονίκη ήταν πολύ παρόμοια -να την ανοίξει, κατεδαφίζοντας τμήματα του τείχους και επεκτείνοντας τις εμπορικές και λιμενικές της εγκαταστάσεις.
Έως τότε το παλιό παραθαλάσσιο τείχος είχε σταθεί κάτι σαν φράγμα απέναντι στον έξω κόσμο. «Δε θυμάμαι να έχω ξαναδεί πόλη τόσο σφιχτά τειχισμένη στο παραθαλάσσιο μέτωπό της», σημείωνε ένας ταξιδιώτης, λίγο προτού αρχίσουν τα έργα. Σε όλη την Ευρώπη του 19ου η αστυφιλία γκρέμιζε τα μεσαιωνικά τείχη: το 1860 στην Αμβέρσα και τη Βαρκελόνη,το 1870 στο Άμστερνταμ και το 1878 στη Βιέννη. Ο Σαμπρί Πασάς ακολουθούσε επομένως κατά πόδας το ρεύμα της εποχής, όταν πήγε με το ασημένιο του σφυρί στο παραθαλάσσιο τείχος κι έριξε την πρώτη πέτρα στο νερό. Τα διατακτικά του χτυπήματα σημάδεψαν την αρχή του πιο φιλόδοξου οικοδομικού προγράμματος στην ιστορία της Θεσσαλονίκης.
Ένα λαμπρό έργο
Για να μεγαλώσει το λιμάνι, ο Σαμπρί Πασάς πρότεινε με τα μπάζα από τα παλιά τείχη να επιχωματωθεί μέρος του κόλπου. Στη συνέχεια η νέα πρόσοψη, πέρα από το ότι θα δημιουργούσε χώρο για νέα δημόσια κτίρια, ακόμη και για ένα δημόσιο πάρκο, θα εκποιούνταν σε εργολάβους, ώστε να χρηματοδοτηθούν διάφορες απόλυτα αναγκαίες βελτιώσεις. Ο πασάς σκεφτόταν επίσης ν’ ανοίξει μια παραθαλάσσια λεωφόρο με τραμ, που θα επέτρεπε στην κυκλοφορία να διασχίζει την πόλη χωρίς να προκαλεί συμφόρηση στον κεντρικό της δρόμο.
Ήταν ένα λαμπρό και γεμάτο όραμα σχέδιο, που επέτρεψε την επέκταση προς τις πιο επίπεδες εκτάσεις και από τις δύο μεριές των τειχών. Με την κατεδάφιση της παλιάς Πύλης του Βαρδάρη και του τμήματος του ανατολικού τείχους που ανηφόριζε ξεκινώντας από το Λευκό Πύργο, η πόλη για πρώτη φορά στην απορία της άνοιξε προς τον έξω κόσμο κι άρχισε τη διαδικασία ανάπτυξης των προαστίων της, η οποία συνεχίζεται χωρίς ουσιαστική διακοπή έως σήμερα.
Η Πύλη ενέκρινε μεν το σχέδιο, αλλά έπρεπε αυτό να αυτοχρηματοδοτηθεί η επιτυχία του επομένως εξαρτιόταν από τη διάθεση της νέας εμπορικής της πόλης να συμμετάσχει. Μετά από μια διαφημιστική εκστρατεία, μεμονωμένοι επιχειρηματίες και κρατικοί οργανισμοί όπως η νέα Αυτοκρατορική Οθωμανική Τράπεζα και τα Αυτοκρατορικά Ταχυδρομεία αγόρασαν πολλά οικόπεδα ενώ Ευρωπαίοι απόκτησαν σχεδόν τα μισά.
Η ιστορία της φωτογραφίας
Στο ενσταντανέ η μοναδική μέχρι σήμερα εικονική αποτύπωση της παραλίας της Θεσσαλονίκης πριν από την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου τείχους. Χρονολογία κατά προσέγγιση: στα μέσα της δεκαετίας του 1860, οπωσδήποτε πριν το 1867. Το φωτογραφικό ντοκουμέντο εντοπίστηκε πρόσφατα στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας (Magyar Nemzeti Levéltár) και περιλαμβάνεται σε άλμπουμ με τίτλο «Κωνσταντινούπολη» το οποίο δημιουργήθηκε στη δεκαετία του 1860 από τους διάσημους Αρμενικής καταγωγής φωτογράφους αδελφούς Αμπντουλάχ.
Τo άλμπουμ δεν φέρει ημερομηνία, ούτε τα ονόματα των δημιουργών του, ενώ το περιεχόμενο των φωτογραφιών αναφέρεται εν συντομία στα γαλλικά. Τόσο αυτό, όσο και ένα δεύτερο άλμπουμ, επίσης των αδελφών Αμπντουλάχ στάλθηκαν το 1867 στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού, όπου αποκόμισαν μεγάλη αναγνώριση. Το πιθανότερο είναι ότι οι φωτογραφήσεις και τα άλμπουμ έγιναν κατόπιν επιθυμίας της οθωμανικής κυβέρνησης προκειμένου να προβληθεί η αυτοκρατορία στο εξωτερικό. Το άλμπουμ ανήκε αρχικά στην οικογένεια Festetics, μελών της υψηλής Αυστοουγγρικής αριστοκρατίας με καταγωγή την Κροατία. Θεωρείται ότι η οικογένεια Festetics το αγόρασε το 1867 στη Γαλλία, στη διάρκεια αυτής της έκθεσης. Αφού παρέμεινε επί πολλές δεκαετίες κτήμα της οικογένειας Festetics, σήμερα ανήκει στα Εθνικά Αρχεία της Ουγγαρίας.
Αμφιβολίες
Ένας από τους ανθρώπους που εξέφρασαν αμφιβολίες για το αν η φωτογραφία απεικονίζει την πόλη της Θεσσαλονίκης ήταν και ο Ευάγγελος Χεκίμογλου – ένας από τους πιο γνωστούς ερευνητές της κοινωνικής και γεωγραφικής ιστορίας της πόλης. Ο Χεκίμογλου είχε υποστηρίξει ότι δεν πρόκειται για τη Θεσσαλονίκη, «χωρίς να μπορώ να το αποκλείσω» και επικαλέστηκε δύο λόγους.
Αφενός ότι δεν υπάρχει ίχνος της Αγίας Σοφίας και του Kara Ali cami’i, αφετέρου ότι δεν υπάρχουν άλλες λήψεις των αδερφών Αμπντουλάχ από τη Θεσσαλονίκη. Χρήστες των social media χρησιμοποίησαν ως και την εφαρμογή Google Maps, ώστε να συγκρίνουν μορφολογικά τον ορεινό όγκο στο βάθος της φωτογραφίας με το ανάγλυφο της Θεσσαλονίκης.
Κι άλλη φωτό
Αργότερα, κυκλοφόρησε άλλη μια φωτογραφία ανοίγοντας νέο κύκλο διαλόγου στο διαδίκτυο. Πρόκειται για την παρακάτω εικόνα, η οποία, σύμφωνα με τους ανθρώπους που τη δημοσίευσαν, τραβήχτηκε από το ύψος της σημερινής Πλατείας Ελευθερίας, με τον Λευκό Πύργο με το περιτείχιό του να φαίνονται στο βάθος. Tο κείμενο που συνοδεύει την ανάρτηση είναι του Μηνά Δεστιλιάρη και αναφέρει τα εξής:
«Τελικά ότι δεν είδαμε για χρόνια ολόκληρα τα βλέπουμε μέσα σε λίγες ημέρες !! Μια φωτογραφία των τειχών της Θεσσαλονίκης, με τον Λευκό Πύργο στο βάθος. Είναι άγνωστο προς το παρόν, το που ανήκει και αν έχει πνευματικά δικαιώματα. Φυσικά η ανάρτηση της γίνεται αποκλειστικά και μόνο για την προαγωγή της γνώσης εκείνης της περιόδου».
Δημοσιεύτηκε στο intronews.gr
