Menu

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Τι έγραφαν, άραγε, οι εφημερίδες σαν σήμερα το 1821; Όχι πολλά! Αφενός η 25η Μαρτίου δεν ήταν, με παλιό ή νέο ημερολόγιο, η κανονική ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης, αφετέρου οι εφημερίδες τότε, ειδικά εν Ελλάδι, κυκλοφορούσαν… όποτε μπορούσαν ή ήταν εφικτό. Προς το τέλος εκείνης της δεκαετίας αυξήθηκαν πάντως τα φύλλα.

Φυσικά η έννοια «πανελλαδική εφημερίδα» δεν υφίσταται για τότε αφού, κατ’ αρχάς δεν υπήρχε ούτε… Ελλάδα ούτε δίκτυο διανομής.

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Πλην ορισμένων εφημερίδων της εποχής, σώθηκαν φύλλα των (χειρόγραφων!) εφημερίδων του 1821 και 1822, «Εφημερίς Γαλαξιδείου», «Εφημερίς Αιτωλική» και «Αχελώος». Αργότερα κυκλοφόρησαν η γνωστότερη και ηρωικότερη εφημερίδα της περιόδου, «Ελληνικά Χρονικά», ο «Φίλος του Νόμου» στην Ύδρα (1824-27), ο «»Ελληνικός Τηλέγραφος (1824) στο Μεσολόγγι και χρηματοδότη τον Λόρδο Βύρωνα, η «Εφημερίς Αθηνών (1824-26), η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος» (1825-1832) όπου το 1825 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Διονυσίου Σολωμού, ο «Απόλλων» στην Ύδρα (1831) και άλλες.

Η γέννηση του ελληνικού Τύπου…

…προήλθε από την εύρωστη ευρωπαϊκή διασπορά, η οποία επηρεασμένη από τις ιδέες του Διαφωτισμού στόχευσε στην ιδεολογική προετοιμασία του έθνους, έτσι ώστε να εκφραστούν και να υλοποιηθούν τα νέα αιτήματα του Γένους. Εξ ου και από τα τέλη του 18ουαιώνα είχαν κυκλοφορήσει από Έλληνες, σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Βιέννη, διάφορες περιοδικές εκδόσεις φιλολογικού χαρακτήρα όπως ο «Ελληνικός Τηλέγραφος»(1812), «Λόγιος Ερμής»(1811), ο «Φιλολογικός Τηλέγραφος»(1818) και άλλες. Ωστόσο η έλλειψη τεχνογνωσίας παρέμενε ένα μεγάλο πρόβλημα, γεγονός που προβλημάτιζε κυρίως τους Φιλέλληνες, οι οποίοι επιθυμούσαν να συνδράμουν τους αγωνιζόμενους Έλληνες μέσω της δωρεάς τυπογραφικού εξοπλισμού

Η εγκατάσταση «εθνικής τυπογραφίας» ήταν ένα από τα μελήματα της Φιλικής Εταιρίας, από τους κύκλους της οποίας είχαν πραγματοποιηθεί προσπάθειες για μετακίνηση πιεστηρίου στον ελλαδικό χώρο, ήδη από το καλοκαίρι του 1821. Ωστόσο οι προσπάθειες ναυάγησαν, λόγω της τακτικής «παρακολούθησης» από την αυστριακή αστυνομία. Τελικά τη λύση έδωσε ο Δημήτριος Υψηλάντης: ερχόμενος στην Πελοπόννησο μετέφερε και εγκατέστησε το πρώτο, μικρό και ξύλινο, πιεστήριο, στην Καλαμάτα, που ήταν ήδη ελεύθερη και βρισκόταν ανάμεσα σε άλλα δύο κέντρα του Αγώνα σε Μεσσηνία και Μάνη, γεγονός που την καθιστούσε πιο ασφαλή σε σύγκριση με τα υπόλοιπα απελευθερωμένα κέντρα.

Από χέρι σε χέρι, για τον Αγώνα

Στα πρώτα δύο χρόνια της Επανάστασης εκδόθηκαν δύο χειρόγραφες εφημερίδες με τοπικό και περιορισμένο χαρακτήρα που διαδίδονταν χέρι με χέρι από τους αγωνιζόμενους Έλληνες και στέλνονταν στις γειτονικές περιοχές. Μέσω αυτών διαδίδονταν τα νέα του Αγώνα αλλά και γνωστοποιούνταν οι διάφορες πολιτικές, ωστόσο η παρουσία τους ήταν βραχύβια.

Στη σύσταση του ελληνικού Τύπου συνέδραμαν Ευρωπαίοι εκδότες, ενώ οι διάφορες φιλελληνικές εταιρίες δώρισαν τον απαραίτητο εξοπλισμό με τα χρόνια.

Το πρώτο τυπογραφείο που λειτούργησε οργανωμένα ήταν εκείνο που συστάθηκε χάρη στις προσπάθειες του Στάνχοπ. Κατά τα επαναστατικά χρόνια λειτούργησαν τυπογραφία σε Μεσολόγγι, όπου καταστράφηκε κατά τη β’ πολιορκία, σε Αθήνα, Ψαρά, Ύδρα και Ναύπλιο. Μάλιστα, μετά το 1825 η ίδια η Ελληνική Διοίκηση ιδρύει τυπογραφείο για κάλυψη των αναγκών της, μία εκ των οποίων ήταν η έκδοση της «Γενικής Εφημερίδας της Ελλάδος».

25η Μαρτίου, μια fake ημερομηνία

Ποιες, έντυπες οι χειρόγραφες, εφημερίδες υπήρχαν λοιπόν την εποχή της έναρξης της Επανάστασης του 1821; Με την υποσημείωση ότι ο Αγώνας ουδέποτε ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου, είναι ημερομηνία εορτασμού που εκδόθηκε με… οθωνικό διάταγμα, χρόνια μετά. Η μέρα που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον ποταμό Προύθο στη Μολδοβλαχία (σημερινή Ρουμανία), και εξέδωσε επαναστατική προκήρυξη ανεξαρτησίας με τίτλο «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» το ημερολόγιο έγραφε 22 Φεβρουαρίου 1821. Η, δε, πρώτη επαναστατική πράξη στην Πελοπόννησο έλαβε χώρα στις 15 Μαρτίου στην τοποθεσία «Χελωνοσπηλιά» της Λυκούριας των Καλαβρύτων από τους Χοντρογιάννη και Πετιώτη εις βάρος Τούρκων, υπό τις Ασημάκη Ζαΐμη, προεστού των Καλαβρύτων, του Ασημάκη Φωτήλα και του επισκόπου Καλαβρύτων Προκοπίου.

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Γιατί λοιπόν… 25 Μαρτίου; Διότι καθιερώθηκε ως εθνική εορτή της χώρας μας στις 15 Μαρτίου 1838, με διάταγμα του βασιλιά Όθωνα, που εκτελούσε παράλληλα και τα καθήκοντα του πρωθυπουργού εκείνη την περίοδο. «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25ης Μαρτίου είναι λαμπρά και καθ’ αυτήν εις πάντα Έλληνα δια την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του περί της ανεξαρτησίας αγώνος του ελληνικού Έθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν εθνικής εορτής».

Έτσι απλά. Ούτε 25η Μαρτίου, ούτε Αγία Λαύρα. Μάλιστα ο ίδιος ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ως εξιστορεί στα απομνημονεύματά του, δεν αναφέρει τίποτε για εκείνη τη μέρα περί Αγίας Λαύρας, μάλιστα βρισκόταν στην Πάτρα και μαχόταν στην πολιορκία των κάστρων της πόλης!

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Στη διάδοση του θρύλου, των… fake news αν θέλετε, συνέβαλε η τη ζωγραφική σύνθεση «Ο Μητροπολίτης Π.Π. Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας», που είναι φανταστική, και φιλοτεχνήθηκε το 1851 από τον Βρυζάκη ο οποίος είχε φιλοτεχνήσει πολλά χρόνια νωρίτερα και τη λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα και έκανε ανώτερες σπουδές στο Μόναχο, καθώς πήρε μια μεγάλη υποτροφία από τη βαυαρική κυβέρνηση.

Οι τρεις εφημερίδες του Αγώνα

Το 1821 λοιπόν εκδίδονταν, επιβεβαιωμένα, δύο χειρόγραφες εφημερίδες, τα φύλλα των οποίων δεν διασώθηκαν στο σύνολό τους. Η πρώτη από εκείνες γράφονταν στο Γαλαξίδι, το οποίο είχε μυηθεί αρκετά νωρίς στον Αγώνα: η «Εφημερίς του Γαλαξειδίου».

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Η άλλη εκδίδονταν σε Μεσολόγγι και Βραχώρι, ως ονομαζόταν τότε το Αγρίνιο, από τον ίδιο εκδότη, τον Σπυρίδωνα Λουριώτη. Η «Αιτωλική», από την οποία διασώζονται μόνα τα δύο, αντικαταστάθηκε το 1822 από την εφημερίδα «Αχελώος» από την οποία διασώζεται μόλις ένα φύλλο. Αμφότερες κυκλοφορούσαν δισέλιδες ή τετρασέλιδες.

Υπήρξε και μια έντυπη η εφημερίδα: η «Σάλπιγξ Ελληνική» που είχε συσταθεί στην Καλαμάτα το 1821 από τον Δημήτριο Υψηλάντη και εκδότη τον Θεόδωρο Φαρμακίδη αλλά σύντομα επήλθε ρήξη στις σχέσεις των δύο ανδρών, με αφορμή τη διαμαρτυρία του συντάκτη για την προληπτική λογοκρισία που προσπάθησε να του επιβάλλει ο Υψηλάντης, εξ ου και εκδόθηκαν μονάχα τρία φύλλα.

Ποιες εφημερίδες κυκλοφορούσαν όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821

Από τη «Σάλπιγξ Ελληνική» δημοσιεύτηκε και διαδόθηκε στην Πελοπόννησο η προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» του αδερφού του Δημητρίου, Αλέξανδρου, που είχε ήδη φυλακιστεί στη Βιέννη. Εμεινε σε μπουντρούμι ως και το 1827 και πέθανε ελάχιστα μετά την αποφυλάκισή του.

Εκατό χρόνια μετά

Φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από τον ξεσηκωμό του γένους. Τι έγραφε όμως ο Τύπος στα 100 χρόνια, ήτοι στις Μαρτίου 1921; Δεν ήταν δα και πρώτο θέμα καθώς η κατάσταση της χώρας δεν ήταν απλά κακή. Ήταν τραγική. Λίγο καιρό νωρίτερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε χάσει την εξουσία, ο πόλεμος στη Μικρά Ασία έδειχνε να χάνεται (ως και έγινε, με αποκορύφωμα τη Μικρασιατική Καταστροφή) και η επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, «κόκκινο πανί» για τους Συμμάχους λόγω της στάσης του υπέρ της Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν στην επικαιρότητα.

Μερικές πάντως είχαν «ντύσει» τα πρωτοσέλιδά τους για την επέτειο, όπως η «Αθηναϊκή» και η «Σκριπ».