Εκατό χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. 40 μήνες μετά, αποχωρούσε άτακτα, αποδεκατισμένος και αφήνοντας στη μοίρα τους, τους Ελληνες της πόλης, προκαλώντας τη μεγαλύτερη προσφυγική, προπολεμική μετακίνηση και αλλάζοντας τον ρου της ιστορίας Ελλάδας και Τουρκίας…
Το όραμα, τότε, της «μεγάλης Ιδέας» και της κατάληψης των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας πίστευε και ασπαζόταν η… μισή Ελλάδα, όση στήριζε τους «Φιλελεύθερους» και τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η άλλη μισή στήριζε την αντιπολίτευση, το τότε κόμμα της δεξιάς (Λαϊκό Κόμμα) και ήταν ενάντια στην εκστρατεία. Εναν αιώνα μετά, οι ιστορικοί είναι διχασμένη αναφορικά με την αναγκαιότητα Μικρασιατικής Εκστρατείας. Υπήρχε λόγος, πράγματι, να ταξιδέψει και να εγκατασταθεί ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη και κατόπιν να εκστρατεύσει ως έξω από την Αγκυρα;
Εθνοτική βία
Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάδα κατόρθωσε, μετά την πτώχευση του 1893 και τον ατυχή πόλεμο με τους Τούρκους το 1897, να θριαμβεύσει στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 και να διπλασιάσει τα εδάφη της, καταντώντας και προσαρτίζοντας περιοχές που θεωρούνταν παραδοσιακά κομμάτια του Ελληνισμού: Θεσσαλία, Ηπειρος, Κρήτη, νησιά Αιγαίου, Μακεδονία, Θράκη.
Ακολούθησε ο Εθνικός Διχασμός με τις… δύο κυβερνήσεις, τη φιλοβασιλική που στήριζε τον Κωνσταντίνο και της Θεσσαλονίκης υπό τον Βενιζέλο, η ήττα του βασιλιά υπό την πίεση των ξένων δυνάμεων (κυρίως τον Γάλλων) και η συμμετοχή της χώρας στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπέρ των δυνάμεων της Αντάντ. Στις 17 Οκτωβρίου υπεγράφη η Ανακωχή του Μούδρου ανάμεσα στους συμμάχους και της υπό διάλυσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σηματοδοτώντας ουσιαστικά και τη λήξη του πολέμου. Μεταξύ άλλων εξουσιοδοτήθηκε ο ελληνικός στρατός να την εφαρμόσει στην περιοχή της Σμύρνης και των περιχώρων.
Σαν σήμερα λοιπόν έλαβε χώρα η ελληνική απόβαση που γιορτάστηκε από τον τοπικό ελληνικό πληθυσμό, αλλά γρήγορα οδήγησε σε εθνοτική βία στην περιοχή. Μια βία που είχε ως αποτέλεσμα τη μειωμένη διεθνή υποστήριξη για την κατοχή, όπως και την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού. Ο δε Υπατος Αρμοστής της Σμύρνης, Αριστείδης Στεργιάδης, πήρε μια σταθερή στάση κατά των διακρίσεων εις βάρος του τουρκικού πληθυσμού. Η κατοχή της Σμύρνης έληξε στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 με την κατάληψη της πόλης από τα τουρκικά στρατεύματα υπό τον Κεμάλ και, εν συνεχεία, την καταστροφή της πόλης.
Γιατί στη Σμύρνη;
Οι ιστορικοί λοιπόν διχάζονται, έως και σήμερα. Κακά τα ψέματα, ακόμη κι αν μετά την πενταετή παραμονή του ελληνικού στρατού και το δημοψήφισμα που σχεδιαζόταν για τους Σμυρναίους (ώστε να επιλέξουν σε ποια χώρα θα ανήκουν), υπήρχε ποτέ περίπτωση να αποτραπεί η τουρκική εισβολή. Αν όχι, ας πούμε «απίθανο».
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έδωσε τη θέση της σε ένα νέο κράτος, το τουρκικό που είχε ως πρώτο μέλημα την… κάθαρση των εδαφών του από τους «αλλόθρησκους», εξ ου και η γενοκτονία των Αρμενίων, των Ποντίων αλλά και, εντέλει, των Ελλήνων της περιοχής.
«Γιατί στη Σμύρνη;», αναρωτιούνται πολλοί. Αλλωστε τότε, εν έτει 1919, το ελληνικό κράτος είχε πληθυσμό πέριξ των 4 εκατ. κι άλλοι τόσοι ζούσαν σε Μικρά Ασία, Κωνσταντινούπολη και Βόρεια Ηπειρο. Επιμέρους στα τότε βιλαέτια του Αϊδινίου (Σμύρνης) και Προύσης και στα σαντζάκια των Δαρδανελλίων και του Ικονίου διέμεναν 1.013.195 Ελληνες. Απεδείχθη λοιπόν ότι η επιλογή του Βενιζέλου να διεκδικήσει το βιλαέτι της Σμύρνης ήταν αφενός μια κίνηση μεγάλου ρίσκου, αφετέρου καταδικασμένη. Αλλωστε, ακόμη κι αν μονιμοποιούνταν η ελληνική κατοχή της Σμύρνης, η πόλη θα μαράζωνε εμπορικά μιας και θα αποχωρούσαν οι Τούρκοι έμποροι.
Αλλοι υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε τότε ο Βενιζέλος να μην επιλέξει τη Σμύρνη αλλά να διαπραγματευτεί εδάφη όπως η Κύπρος, η Βόρεια Ηπειρος και η Ανατολική Θράκη, περιοχές επίσης με συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς (που ήταν και πιο εύκολο να ενσωματωθούν)…
Δημοσιεύτηκε στο «Scripta Manent» της «Sportday» στις 14/5/2019
