Ολυμπιακός και ΠΑΟΚ. Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Νότος και Βορράς. Παραξενεύεστε. Κακώς… Στο dna μας είναι. Εναν αιώνα πριν, η Ελλάδα βίωνε τη… μεγάλη Ιδέα, το περιβόητο όνειρο της ανάκτησης των χαμένων πατρίδων, των εδαφών που ανήκαν στην Τουρκία αλλά ο βενιζελισμός θεωρούσε ότι μπορούσαν να κατακτηθούν.
Να ανακτηθούν.
Εξ ου και η Μικρασιατική Εκστρατεία, η αποτυχία της οποίας το όνειρο της Ελλάδας «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών», το μετέτρεψε σε εφιάλτη με αποκορύφωμα την καταστροφή της Σμύρνης και την έλευση σχεδόν τριών εκατομμυρίων προσφύγων από τα μικρασιατικά εδάφη στη χώρα: κυρίως στην Αττική μα και σε νησιά αλλά και μακεδονικά εδάφη. Οι μισοί εξ αυτών αφίχθηκαν με τη συνθήκη της Λωζάννης περί ανταλλαγής πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία, η οποία υπεγράφη τέτοιες ημέρες το 1923, εξαιρουμένων των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και των μουσουλμάνων της ελληνικής Θράκης.
Η ραγδαία προσφυγική ροή αύξησε και το χάσμα που επικρατούσε τότε και, κακά τα ψέματα, αν δείτε την επικαιρότητα ισχύει (συχνά ως… ποδοσφαιρική «έκδοση») ως και τις μέρες μας: οι Βόρειοι και οι Νότιοι σήμερα, η «παλαιά Ελλάδα» και «οι νέες χώρες» τότε.
Οι λεγόμενες «νέες χώρες» ήταν οι νέες περιοχές που προσαρτήθηκαν στο παλιό ελληνικό κράτος μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους το 1912-13, βάσει της συνθήκης του Βουκουρεστίου: το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, η νότια Ηπειρος, σημαντικά νησιά στο βόρειο και ανατολικό Αιγαίο (Θάσος, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος κλπ.) και η Κρήτη. Ηταν μια εκτεταμένη γεωγραφικά περιοχή με πληθυσμούς διαφορετικών εθνικών, θρησκευτικών και γλωσσικών καταβολών.
Ως «παλαιά Ελλάδα αναφερόταν η ελληνική επικράτεια πριν από τους εν λόγω πολέμους και, όσο κι αν προκαλεί εντύπωση, οι κάτοικοί της δεν είδαν με καλό μάτι το σχεδόν διπλασιασμό των εδαφών της χώρας, κάτι που εκμεταλλεύτηκε η πολιτική ζωή του τόπου, άλλωστε εν μέσω του Εθνικού Διχασμού (1915-20) για 8-9 μήνες η χώρα είχε δύο κυβερνήσεις: τη φιλοβασιλική (της δεξιάς) στην Αθήνα, που στήριζε η «Παλαιά Ελλάδα» (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα και λίγα νησιά) και τη φιλοβενιζελική (του κέντρου) που στήριζαν οι «Νέες Χώρες». Και οι δύο όροι, χρησιμοποιούνταν υποτιμητικά.
Η δεξιά της εποχής δεν ήθελε ούτε τους πρόσφυγες, ούτε την προσάρτηση των «νέων χωρών». Ηταν τέτοιο το κλίμα τότε και ενώ εκατοντάδες χιλιάδες Μικρασιάτες βρήκαν διαμονή στη Μακεδονία και τη Θράκη. Ο βουλευτής Σπετσών Περικλής Μπουρμπούλης είπε το 1934 στους πρόσφυγες βουλευτές ότι «οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είναι πιο Ρωμιοί από σας», ενώ ο Νίκος Κρανιωτάκης, μοναρχικός εκδότης του «Πρωινού Τύπου», είχε απαιτήσει το 1933, στην εφημερίδα του, να φορέσουν οι πρόσφυγες κίτρινα περιβραχιόνια για να τους ξεχωρίζουν και να τους αποφεύγουν οι Έλληνες. Σας θυμίζει… Χίτλερ, Γ’ Ράιχ και Εβραίους; Φυσικά.
Ο δε ιδρυτής εκδότης της «Καθημερινής», και φιλοδεξιός, Γεώργιος Βλάχος, χαρακτήριζε τους Μικρασιάτες «προσφυγική αγέλη» και τους Μακεδόνες «Τουρκοβούλγαρους που ομιλούν την ελληνική».
For the record, όταν προσαρτήθηκε η Μακεδονία, οι ορθόδοξοι Χριστιανοί ήταν κάτω από 30%, οι δε ομιλούντες ελληνικά ακόμη λιγότεροι.
Αντίστοιχα, ο Βενιζέλος στις εκλογές του 1920, τότε που στην Ελλάδα ανήκαν και τα παράλια της Σμύρνης και όλη (ανατολική και δυτική) η Θράκη, έβαλε άρον άρον τους πρώτους πρόσφυγες να ψηφίσουν, χωρίς καν να υπάρχουν εκλογικοί κατάλογοι! Ναι, το 1920 ψήφισαν οι κάτοικοι (όχι μόνο οι Ελληνες) της ανατολικής Θράκης καίτοι η περιοχή ήταν σε ειδικό καθεστώς και όχι ελληνική. Τους πρόσφυγες που έμεναν για χρόνια σε σκηνές και παράγκες, συγκλονιστική η εν λόγω φωτό: προσφυγικές σκηνές Μικρασιατών μπροστά στην Ακρόπολη…
Τότε ο Ελευθέριος Βενιζέλος εκπροσωπούσε το κέντρο, πολιτικά, με το «Κόμμα Φιλελευθερων» ενώ η δεξιά της δεκαετίας του ’20 εκπροσωπούνταν κυρίως από το Λαϊκό Κόμμα του Δημήτρη Γούναρη και, μετά την εκτέλεσή του στο Γουδί (η «Δίκη των έξι» κλπ.), του Παναγή Τσαλδάρη. Με φιλοβασιλική και κωνσταντινική ρητορική, στράφηκε εναντίον του Βενιζέλου (στο θέμα της Μικράς Ασίας αλλά και των προσφύγων.
Στόχος της πολιτικής θεωρίας του «βενιζελισμού» ήταν η δημιουργία ενός σύγχρονου φιλελεύθερου αστικού κράτους με ισονομία και ισοπολιτεία ανεξαρτήτως φυλετικών ή θρησκευτικών καταβολών. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής θα ήταν η άμβλυνση κοινωνικών, εθνοτικών, θρησκευτικών διαφορών και η δημιουργία μιας ενιαίας ταυτότητας του Ελληνα πολίτη, που θα εργαζόταν για το κοινό συμφέρον και θα ενσωματωνόταν στον εθνικό κορμό.
Ωστόσο η «παλαιά Ελλάδα» δεν είχε καμία προηγούμενη εμπειρία διοίκησης περιοχών με πληθυσμιακή πολυμορφία, ενώ λειτουργούσε και με μια νοοτροπία αποικιοκράτη, γεγονός που υπογραμμιζόταν όχι μόνον από τις μειονότητες αλλά και από τους Ελληνες των «Νέων Χωρών».
