Ήταν τέλη δεκαετίας του ’90. Λίγους μήνες μετά τον χαμό του Ανδρέα, καταπιάστηκα με βιβλία, απόρροια της απορίας ενός 16χρονου για έναν άνθρωπο που, μεγαλώνοντας και ερχόμενος σε επαφή με την επικαιρότητα, μόνο ψεύδη, κριτική, εμπάθεια και ασύστολα ψέματα έβλεπες και διάβαζες εις βάρος του.
Όχι πως ο ίδιος δεν έκανε λάθη. Στο ζύγι ωστόσο, τι μένουν στο τέλος; Τι χτίζει την υστεροφημία;
- Ξεχνάμε όσα έκανε ο Ανδρέας αναλαμβάνοντας ένα ανύπαρκτο, ακόμη, κράτος, το 1981;
- Ξεχνάμε ότι ακριβώς αυτό, το να αναλάβει την εξουσία, καθυστέρησε 14 χρόνια διότι η χούντα έγινε… ακριβώς για αυτό: για να μη γίνει πρωθυπουργός ο βέβαιος διάδοχος του πατέρα του στην Ένωση Κεντρώων, Ανδρέας Παπανδρέου;
- Ξεχνάμε την (κλασική, από ιδρύσεώς της) προπαγάνδα της Δεξιάς με το ανύπαρκτο σκάνδαλο Κοσκωτά και, κατόπιν, τη μεγαλοψυχία του ιδρυτή που αρνήθηκε να στείλει τον Μητσοτάκη στο Ειδικό Δικαστήριο για την πώληση της ΑΓΕΤ;
- Ξεχνάμε τα έτοιμα κηδειόχαρτα όταν νοσηλευόταν στο Χέρφιλντ;
- Ξεχνάμε την τελευταία του διακυβέρνηση, από το ’93, όταν διέσωσε τη χώρα από την πρώτη λαίλαπα Μητσοτάκη, μέχρι να έρθει η τωρινή, του γιου του;
Τότε λοιπόν, σε μια τρυφερή ηλικία, διάβασα τη «Δημοκρατία στο Απόσπασμα». Τη διήγησή του για τις ημέρες που μερικά ακροδεξιά, στρατόκαβλα, πανηλίθια ανθρωπάρια κατόρθωσαν να βάλουν τη χώρα στον γύψο για επτά χρόνια. Και κατόπιν το «Η Ελλάδα στους Έλληνες». Δεν ήμουν ούτε καν 17…
Μήνες αργότερα, κάθισα και έγραψα, δυστυχώς σε χειρόγραφο (εξ ου και δεν έχω τα… πρακτικά) κείμενο στηριζόμενο σε κάμποσα που είχα διαβάσει στο τελευταίο προαναφερθέν βιβλίο. Ήταν τότε για τη Βουλή των Εφήβων (άλλο story αυτό, σε μελλοντικό άρθρο ίσως).
Χρειάστηκα όμως πληροφορίες. Ζούσε μέσα μου από τότε το μικρόβιο της δημοσιογραφίας, προφανώς – ευτυχώς μόλις εσχάτως βρήκα… αντιβίωση επί τούτο. Και επικοινώνησα, που λέτε, τότε, με την Αγγέλα Κοκκόλα.
Ιδιαιτέρα του Ανδρέα από το 1964, «δανεική» έπειτα στον πατέρα, τον Γεώργιο Παπανδρέου (αυτή δακτυλογραφεί τις περίφημες επιστολές προς τον βασιλιά το ’65 που οδήγησαν στα Ιουλιανά), τον Γενάρη του ’68 ακολουθεί τον Ανδρέα στο εξωτερικό, τον επόμενο μήνα στέλνει απ’ το Παρίσι την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΚ στο BBC με εντολή του Ανδρέα (που όταν φεύγει πλέον για τον Καναδά τη χρίζει «Υπεύθυνη του ΠΑΚ στην Ευρώπη»), μαζί με τον Ανδρέα γυρίζει στην Ελλάδα το ’74, στο ίδιο αεροπλάνο αλλά λαθραία, αφού της είχε αφαιρεθεί στο μεταξύ η ιθαγένεια και μαζί το διαβατήριο. Ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, διαγράφεται το ’75, επανέρχεται το ’79, ιδιαιτέρα πάντα του Ανδρέα, διευθύντρια του ιδιαίτερου γραφείου του επί πρωθυπουργίας του, Ευρωβουλεύτρια στο τέλος.
Ποια άλλη θα μπορούσε να μιλήσει καλύτερα και ακριβέστερα για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, εκτός από την Αγγέλα; Και μου εμπιστεύτηκε ντοκουμέντα από το αρχείο της, ακόμη και αντίγραφο της διακήρυξης της 3ης Σεπτέμβρη, η οποία κατέληγε:
«Το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα καλεί τον Ελληνικό Λαό να οργανωθεί στις τάξεις του, σε οργανώσεις βάσης, να συμμετάσχει άμεσα στην παραπέρα διαμόρφωση του προγράμματός του, στη λήψη όλων των αποφάσεων και στην ανάδειξη των στελεχών του σε όλα τα επίπεδα. Ετσι θα συνεχίσουμε με νέα ένταση και αποφασιστικότητα τον αγώνα για μια ανεξάρτητη, σοσιαλιστική και δημοκρατική Ελλάδα».
Τα μελέτησα προσεκτικά. Διότι μερικοί γεννηθήκαμε ΠΑΣΟΚ. Δεν γίναμε.
Τα έχω φυλάξει, 24 χρόνια μετά, τα έβγαλα από τη βιβλιοθήκη με αφορμή τούτο το άρθρο, στο πλαίσιο του #PASOK47. Σχεδόν μισό αιώνα μετά, σχεδόν τα πάντα έχουν αλλάξει.
Το κέντρο, εν Ελλάδι, ούτε ίδιο είναι, ούτε μέλλον στην πρώτη γραμμή δείχνει να έχει. Αν και είμαι πάντα της άποψης, ως τρόπο ζωής αν θέλετε, να κοιτάς μπροστά και όχι πίσω, η σημερινή ημέρα υποχρεώνει άπαντες να διανύσουν, συνειδητά, μια διαδρομή 47 ετών. Απολογιστικά, με προβληματισμό.
Το κέντρο οφείλει να προσαρμοστεί στα σημερινά δεδομένα. Στις 3 του Σεπτέμβρη 1974 ανέφερε ότι «ανακοινώνουμε σήμερα την εκκίνηση ενός νέου πολιτικού Κινήματος, που πιστεύουμε ότι εκφράζει τους πόθους και τις ανάγκες του απλού Ελληνα, ενός Κινήματος που να ανήκει στον αγρότη, τον εργάτη, το βιοτέχνη, το μισθωτό, τον υπάλληλο, στη θαρραλέα και φωτισμένη νεολαία μας». Κατανοητό πόσα έχουν αλλάξει.
Το τι ήταν και που έφτασε (κάποτε…) το ΠΑΣΟΚ αποδεικνύουν τούτα τα δεδομένα.
- Πρώτον, ότι το 1967 καταλύθηκε η δημοκρατία στη χώρα μόνο και μόνο για να μην πάει η εξουσία στον «φίλο των κομμουνιστών και συνωμότη με τον ΑΣΠΙΔΑ, Ανδρέα Παπανδρέου», ως ανέφεραν τηλεγραφήματα της αμερικάνικης πρεσβείας εκείνη την εποχή. Ο ΑΣΠΙΔΑ ούτε πραγματικά υπήρξε ούτε ο Ανδρέας είχε σχέση.
- Δεύτερον, τη μανία των πολιτικών του αντιπάλων με το «βρώμικο ‘89» ώστε να χάσει την εξουσία. Έφτασε τότε η Δεξιά να συνεργαστεί με την Αριστερά για να μείνει το ΠΑΣΟΚ εκτός.
- Και, τρίτον, ότι 25 χρόνια μετά τον θάνατο του ιδρυτή του κινήματος, αν πεις το όνομα «Ανδρέας» σε αυτή τη χώρα, μόνο σε έναν αναφέρεσαι.
Τι ήταν τελικά το ΠΑΣΟΚ; Ενα κίνημα λαού, που μετά τον θάνατο του ιδρυτή έχασε τον δρόμο του. Για πάντα. Διότι το ΠΑΣΟΚ ήταν ο Ανδρέας, άνευ αυτού εξελίχθηκε σε ένα κίνημα δεξιάς πολιτικής, ελέω Σημίτη, και αυτό θα το πληρώνει εσαεί. Η, δε, νίκη του 2009 ήταν μια παρένθεση καθώς το πρώτο μνημόνιο χρεώθηκε στο κόμμα (και στον Γιώργο) ενώ η ιστορία απέδειξε ότι ήταν μονόδρομος ως επιλογή.
ΥΓ. Τεράστιος ο Μίκης Θεοδωράκης, μια προσωπικότητα παγκόσμιας εμβέλειας στον πολιτισμό. Ως πολιτικός όμως, καθότι άπειρος, έκανε εξ αρχής λάθη, αρκετοί σήμερα στην Αριστερά θεωρούν προδοτική τη στάση του και με το «Καραμανλής ή τανκς», φράση την οποία δεν είπε ποτέ βέβαια, και με τη συνεργασία με τη ΝΔ στο «βρώμικο ‘89». Ωστόσο αυτός ήταν ο Μίκης: ανεξάρτητος, με μια μοναδική κοσμαντίληψη, μια ιδιόμορφη και τεράστια αγάπη για μια πατρίδα που τον πλήγωσε (μεταφορικά και -πολύ- κυριολεκτικά). Δεν υπήρξε «πολιτικώς ορθός» διότι απλά δεν ήταν υποκριτής.
Και στο τρίτομο έργο «Μίκης Θεοδωράκης – Το χρέος» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) ο μεγάλος Έλληνας μιλάει για όλα, αλλά ο πλέον πολυσέλιδος και ενδιαφέρον τόμος από τους τρεις είναι εκείνος που αναφέρεται στα πολιτικά δρώμενα της περιόδου 1968-96. Για τον Ανδρέα μόνο μέλι δεν έσταζε – αλλά ήταν παρών στην εκδήλωση για τα 10 χρόνια από τον θάνατό του.
Ο Μίκης προσαρμοζόταν στην πολιτική εποχή ενώ παράλληλα διαμόρφωνε την αντίστοιχη μουσική. Το πρώτο ήταν το καλύτερο συστατικό για να εντασσόταν στο ΠΑΣΟΚ. απορείτε; Το 1998 στον δημοσιογράφο Κώστα Ρεσβάνη είχε αφενός παραδεχθεί ότι έκανε λάθος το 1989, αφετέρου (με δικά του λόγια) «είχα όμως την ιδέα πως από τη μια θα χτυπιόταν αυτή η τυφλή τρομοκρατία που έφτασε μέχρι την πόρτα μου κι από την άλλη πίστευα ότι θα αναγκαζόταν ο Παπανδρέου να πετάξει το σάπιο κομμάτι του ΠΑΣΟΚ. Θα ήταν μια κυκλωτική κίνηση, ώστε να επικρατούσε το υγιές ΠΑΣΟΚ που το θεωρούσα εντελώς συγγενικό μου».
Δημοσιεύτηκε στο TheSocialist.gr στις 3/9/2021
