Στις 15 Νοεμβρίου, σαν σήμερα, το 1859 έλαβε χώρα η πρώτη προσπάθεια αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην νεότερη ιστορία. Μια σχετικά άγνωστη ιστορία…
Καθώς οι εργασίες αναστήλωσης του Παναθηναϊκού σταδίου είχαν καθυστερήσει, οι αγώνες έλαβαν μέρος στην πλατεία Λουδοβίκου (σημερινή πλατεία Κουμουνδούρου). Βέβαια, παρόλο που οι αγώνες έφεραν τον τίτλο «Ολυμπιακοί», δεν υπήρξαν παγκόσμιας εμβέλειας διοργάνωση, ο χαρακτήρας τον αγώνων ήταν καθαρά εθνικός και οι Αθλητές ήταν αποκλειστικά ελληνικής εθνικότητας, είτε υπήκοοι του ελληνικού κράτους είτε μέλη της ελληνικής διασποράς του εξωτερικού.
Πώς ο Ζάππας έπεισε τον Οθωνα
Η παράτολμη ιδέα της αναβίωσης των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων γυρίζει στο μυαλό του βαθύπλουτου Έλληνα της Βλαχίας Ευάγγελου Ζάππα, και επισημοποιείται το 1856 με επιστολή του στο βασιλιά Όθωνα, στην οποία προτείνει τα εξής: διεξαγωγή των αγώνων την επόμενη κιόλας χρονιά την ημέρα της εθνικής ανεξαρτησίας, στα ερείπια του αρχαίου Παναθηναϊκού σταδίου με δική του χρηματοδότηση.
Η πρόταση αιφνιδιάζει τον Όθωνα αφού τη θεωρεί ουτοπική, αλλά δεν είναι εύκολο να γυρίσει την πλάτη στη γιγάντια οικονομική προσφορά, που φτάνει τις 400 χιλιάδες χρυσές λίρες (ή 1 εκατ. χρυσά φράγκα). Η απάντηση έρχεται μετά από τρεις μήνες με συμβιβαστική πρόταση αναβίωσης των αγώνων, με παράλληλη όμως δημιουργία μεγάλης βιοτεχνικής έκθεσης, σαν εκείνες που γίνονται τότε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Ο Ζάππας πείθεται, κι έτσι με βασιλικό διάταγμα της 18ης Αυγούστου 1858 καθορίζεται ότι η διοργάνωση ονομάζεται, «Ολύμπια», διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια στην περιοχή του αρχαίου Παναθηναϊκού σταδίου περιλαμβάνοντας αθλητικούς αγώνες, και εκθέσεις γεωργικών, κτηνοτροφικών και βιομηχανικών προϊόντων.
Η έγκριση και τα βραβεία
Αν και το σύνολο του Τύπου χαιρέτησε την υπογραφή του βασιλικού διατάγματος ως αναβίωση των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων, διαβάζοντας τα άρθρα του διατάγματος αντιλαμβανόμαστε ότι η έμφαση διδόταν στη διεξαγωγή όχι των αθλητικών αγώνων, αλλά διαγωνισμών που θα πρόβαλλαν “πάντα τα προϊόντα της ελληνικής ενεργείας και ιδίως της βιομηχανίας, της γεωργίας και της κτηνοτροφίας”.
Στα 20 άρθρα του διατάγματος ορίζονταν αναλυτικά οι διαδικασίες επιλογής των προϊόντων που θα αποστέλλονταν από τις επαρχίες προς έκθεση στις τέσσερις εβδομάδες διάρκειας των Ολυμπίων (από την πρώτη μέχρι την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου ανά τετραετία αρχής γενομένης από το 1859), ενώ προβλεπόταν ο ορισμός Ελλανοδικών, οι οποίοι θα αξιολογούσαν και θα βράβευαν τα καλύτερα κτηνοτροφικά, γεωργικά και βιομηχανικά προϊόντα έχοντας “ιδιαιτέρως υπ’ όψιν, μεταξύ άλλων, την χρησιμότητα αυτών, το ολιγοδάπανον της παραγωγής και την τελειότητά των”.
Οι όποιοι αθλητικοί αγώνες θα είχαν περισσότερο παρακολουθηματικό χαρακτήρα. Προβλεπόταν ειδικότερα η διεξαγωγή ιπποδρομιών τη δεύτερη Κυριακή των Ολυμπίων με απονομή χρηματικών βραβείων αξίας 500 και 300 δραχμών αντίστοιχα στους δύο πρώτους νικητές, καθώς και η διεξαγωγή γυμνικών αγώνων στο στάδιο με βράβευση επίσης των δύο πρώτων νικητών, στους οποίους θα απονέμονταν χρηματικά βραβεία αξίας 100 και 50 δραχμών αντίστοιχα μαζί με κλάδους ελιάς.
Βασιλικές παρουσίες
Από τις 19 Αυγούστου 1859 άλλαξαν αρκετές λεπτομέρειες σχετικά με τους ειδικότερους όρους διεξαγωγής των Ολυμπίων, που τελικά πραγματοποιήθηκαν από την τρίτη Κυριακή του Οκτωβρίου μέχρι την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου του 1859. Περίπατο πήγε και ο αρχικός σχεδιασμός για ανέγερση Σταδίου, όπου θα πραγματοποιούνταν τόσο η έκθεση των προϊόντων, όσο και οι αθλητικοί αγώνες.
Έτσι, λοιπόν, η τελετή έναρξης των πρώτων Ολυμπίων πραγματοποιήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1859 και ώρα 11 το πρωί. με την τέλεση αγιασμού από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, μουσικούς παιάνες και την εκφώνηση ομιλίας από τον πρόεδρο της επιτροπής των Ολυμπίων, Νικόλαο Θεοχάρη, ο οποίος πάντως έριξε το βάρος του στην εμπορική έκθεση (και στο γλείψιμο στην εξύμνηση του Όθωνα). Μέχρι τις δωδεκάμιση με μία το μεσημέρι και ενώ είχε μεσολαβήσει και μια σύντομη περιήγηση του Όθωνα και της Αμαλίας στο χώρο της έκθεσης, η τελετή των εγκαινίων είχε ολοκληρωθεί.
Ενώ, όπως αναφέρθηκε, τον Αύγουστο του 1859 τα δημοσιεύματα συνέδεαν ευθέως τα Ολύμπια με τους αρχαίους Ολυμπιακούς αγώνες, το κλίμα ήταν σαφώς πιο διαφορετικό δεκατέσσερις μήνες αργότερα. Πλέον τα Ολύμπια παρουσιάζονταν περισσότερο ως μια διοργάνωση ευρωπαϊκού ύφους, σαν τις εκθέσεις που ξεκίνησαν να πραγματοποιούνται στη Γαλλία από τα χρόνια της Γαλλικής επανάστασης. “Αι ιδέαι της ανθρωπότητος μετεβλήθησαν σήμερον”, δικαιολογούσε τη στροφή αυτή η εφημερίδα «Αιών». “Ο Χριστιανισμός επεσφράγισε το κράτος του νοός, και αντί των γυμνικών αγώνων και του πεντάθλου των αρχαίων Ολυμπίων η ανθρωπότης παρεδέχθη σήμερον ως αγώνα ευγενή τον του πνεύματος, τον της εργασίας”.
Βέβαια, η εφημερίδα προέτρεπε να “μην αδικήσωμεν απολύτως τους προγόνους ημών” υπενθυμίζοντας ότι από κάποια εποχή και μετά, οι Ολυμπιακοί αγώνες δεν ήταν μόνο αθλητικοί, αλλά είχε προστεθεί επίσης η απαγγελία ποιημάτων, ενώ και οι τεχνίτες θα επιδείκνυαν τα έργα τους και οι έμποροι θα πρόβαλλαν (ουσιαστικά θα πωλούσαν) την πραμάτεια τους. Και κάπως έτσι βρέθηκε ένας άλλος, πιο έμμεσος τρόπος σύνδεσης των Ολυμπίων του 1859 με τους Ολυμπιακούς Αγώνες των αρχαίων χρόνων, παρότι δεν ήταν απόλυτα ακριβής. Διότι παρά τις όποιες προσθήκες, οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας δεν έπαυαν να είναι κυρίως αθλητικοί με δευτερεύοντα τα υπόλοιπα στοιχεία (πνευματικά, εμπορικά), ενώ στα Ολύμπια συνέβαινε το ακριβώς αντίστροφο.
Οι νικητές
Στα Ολύμπια έδωσαν το παρόν και ξένοι πρέσβεις, αλλά και ο πρίγκιπας Αλφρέδος, δευτερότοκος γιος της βασίλισσας Βικτορίας της Αγγλίας, ο οποίος μάλιστα παρακολούθησε και τις ιπποδρομίες, που πραγματοποιήθηκαν στις 1 Νοεμβρίου. Άλλωστε, υπήρχε και αγγλικό ενδιαφέρον, αφού μεταξύ των πέντε αθλητών που έλαβαν μέρος συμμετείχαν και δύο ακόλουθοι της αγγλικής πρεσβείας. Οι άλλοι τρεις ήταν οι Εμμανουήλ Αργυρόπουλος, Νικόλαος Σούτζος και Μωραϊτίνης.
Η ιπποδρομία ήταν συναρπαστική και με ανατροπές. Στην αρχή και για μεγάλο διάστημα προπορευόταν ο Μωραϊτίνης, ο οποίος είχε βάλει πλώρη για το πρώτο βραβείο, όμως λίγο πριν τον τερματισμό ο Αργυρόπουλος, “όστις μέχρι της στιγμής εκείνης πολύ εφαίνετο του συναγωνισμού υπολιπόμενος, αίφνης μετά πλείστης όσης δεξιότητος και χάριτος, απολύσας τους χαλινούς, εξεπέρασε τον αντίπαλον, και προσελθών ενώπιον των Μεγαλειοτάτων έλαβε παρά του Βασιλέως το άθλον (δηλ. το έπαθλο), εν τω μέσω των ζωηροτάτων του πλήθους ανευφημιών”, κατά την περιγραφή της εφημερίδας «Έλλην», που μπορεί να θεωρηθεί μια από τις πρώτες – αν όχι η πρώτη – περιγραφή αθλητικής αναμέτρησης από ελληνική εφημερίδα!
Το έπαθλο του Αργυρόπουλου ήταν ένα ζεύγος πιστολιών αξίας 500 δραχμών. Την ίδια μέρα ακολούθησε αγώνας αμαξηλατών με εγχώρια άλογα, στον οποίο νίκησε ο Ηλίας Γεωργίου από τη Μακεδονία λαμβάνοντας ως έπαθλο 300 δραχμές.
Μεγάλο ήταν το ενδιαφέρον και στους αγώνες στίβου που πραγματοποιήθηκαν στις 15 Νοεμβρίου, με τα μπαλκόνια των γύρω σπιτιών να είναι γεμάτα κόσμο, όπως και όλη η ευρύτερη περιοχή. Φαίνεται ότι η Αθήνα σχεδόν άδειασε με το πλήθος να υπολογίζεται – ίσως λίγο υπερβολικά – ακόμη και σε δέκα χιλιάδες. Μάλιστα, υπήρξαν αναφορές ακόμη και για κλοπές χρημάτων, ρολογιών και άλλων αντικειμένων, όπως για παράδειγμα η αφαίρεση 20 γερμανικών τάλιρων από έναν ιερέα.
Διαμαρτυρίες και μετάλλια… σε εμπόρους
Υπήρχαν διαμαρτυρίες πολλών θεατών, που βρίσκονταν στην πλατεία, ότι δεν μπορούσαν να δουν τους αθλητές, εκτός από αυτούς της αναρρίχησης – για τον πολύ απλό λόγο ότι λόγω της φύσης του αγωνίσματος σκαρφάλωναν σε ύψος. Και πώς να τους έβλεπαν, αφού δεν είχε δημιουργηθεί μια αμφιθεατρική εξέδρα, αλλά όλοι βρίσκονταν στο ίσιωμα! Εξάλλου, το ποδοβολητό και τα χλιμιντρίσματα των αλόγων, που είχαν παραταχθεί μπροστά στους θεατές για την τήρηση της τάξης, εμπόδιζαν ακόμη και την καλή ακουστική, η οποία επιδεινωνόταν και από σποραδικές αψιμαχίες των ιππέων χωροφυλάκων με απείθαρχους θεατές των πρώτων γραμμών. Στην ουσία, οι μόνοι που είδαν και απόλαυσαν τους αθλητές ήταν οι ευρισκόμενοι στα μπαλκόνια και οι περίπου 200 τυχεροί (κυρίως επίσημοι), που είχαν εισιτήρια και ανέβηκαν στο ειδικά στημένο παράπηγμα.
Την αγωνόδικο επιτροπή αποτελούσαν οι: Ραγκαβής, Σπηλιωτάκης, Βουλανζέ, Λάνδεερ και ο Γεώργιος Παγώντας, ο οποίος ήταν ο μοναδικός γυμναστής στην Αθήνα εκείνη την εποχή. Η έναρξη και το τέλος του κάθε αγωνίσματος αναγγελλόταν από κήρυκα και μέσω μιας σάλπιγγας. Η σειρά και η θέση των αθλητών οριζόταν με κλήρωση. Κάθε σειρά είχε πέντε αθλητές – μόνο άνδρες. Αν όμως οι δηλώσαντες συμμετοχή ξεπερνούσαν τον αριθμό αυτό, είχε προβλεφθεί ο χωρισμός τους σε περισσότερες σειρές.
1870, τα Β’ Ολύμπια εν Αθήναις τελούνται εις Παναθηναϊκό Στάδιο. Τα Ολύμπια ή Ζάππεια, όπως επίσης ονομάζονταν οι εμπορικοί και αθλητικοί αγώνες, διοργανώθηκαν τέσσερις φορές πριν από την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων (1859, 1870, 1875 και 1889).
Όλοι οι αθλητές ήταν ντυμένοι με κοντό χιτώνα σε χρώμα της εκλογής του καθένα, ζωσμένο στη μέση, ενώ όλοι αγωνίζονταν ασκεπείς (δηλ. χωρίς καπέλο). Τα ονόματα των νικητών αναγγέλλονταν από τους κήρυκες με τη συνοδεία σάλπιγγας, ενώ ανακοινωνόταν όχι μόνο το ονοματεπώνυμο του κάθε νικητή, αλλά και η πόλη γέννησής του. Ξέρουμε ότι τρεις από τους νικητές ήταν μαθητές της τελευταίας τάξης του 1ου Γυμνασίου.
Το αποτέλεσμα δεν ικανοποίησε τους θεατές με εξαίρεση ίσως το αγώνισμα της επταπλής σταδιοδρομίας. Αντίθετα, η αναρρίχηση επί του ιστού παρείχε “εις άπλετον γέλωτα αφορμήν”, όπως σχολίασε η εφημερίδα «Φιλόπατρις», που παρατήρησε ότι “Αγώνες γυμνικοί και Ολυμπιακοί φερώνυμοι δεν αυτοσχεδιάζονται, αλλ’ απαιτούν άσκησιν και προπαρασκευήν σκόπιμόν τε και έμφρονα και μακράν, τοιαύτη δε επί του παρόντος ήτον αδύνατος…”.
Στο ίδιο πνεύμα και η εφημερίδα «Μέριμνα» συνέκρινε τους αθλητές της αρχαιότητας με τους όψιμους φίλους του αθλητισμού: “Τότε ηγωνίζοντο οι ευγενέστεροι της Ελλάδος και επροθυμοποιούντο οι υψηλότεροι των ποιητών να ψάλλωσι τας νίκας των, εν ω σήμερον, ως υπό πάντων παρετηρήθη, δεν έλαβον ενοχήν εις τους Ολυμπιακούς ημών αγώνας παρά μικροί τινες και ίσως εκ των παρ’ ημίν φυγοπόνων”.
Πάντως το πιο σημαντικό κομμάτι ήταν οι βραβεύσεις των εμπόρων και όσων είχαν να παρουσιάσουν κάποιο έργο. Συνολικά, απονεμήθηκαν σε αυτούς 11 χρυσά μετάλλια, 114 αργυρά, 251 χάλκινα και 245 έπαινοι. Μεταξύ των βραβευθέντων με χρυσά μετάλλια ήταν και η βασίλισσα Αμαλία, η οποία μάλιστα κέδισε δύο χρυσά: ένα για την κτηνοτροφία κι ένα δεύτερο για το βασιλικό κήπο!
Αθήνα 1872
Και στις 29 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η τελετή λήξης. Και πάλι στις 11 το πρωί (όπως και στην τελετή εγκαινίων) μαζεύτηκαν οι αρχές στο χώρο της Έκθεσης, πραγματοποιήθηκε δοξολογία, μόνο που αυτήν τη φορά τελέστηκε από τον Μητροπολίτη Κορίνθου Αμφιλόχιο, η μουσική παιάνισε το βασιλικό ύμνο και ο καθηγητής της Βοτανικής – και ένας των Ελλανοδικών – Θεόδωρος Ορφανίδης, ο οποίος είχε τη φήμη ότι ήταν ένας από τους ευφραδέστερους λογογράφους της εποχής, εκφώνησε πανηγυρικό λόγο αγνοώντας ωστόσο τους αθλητικούς αγώνες.
Η συνέχεια των Ολυμπίων
Καθώς εκείνη την εποχή ο αθλητισμός, ως φαινόμενο, δεν ήταν τμήμα της καθημερινότητας, η επιτροπή των Ολυμπίων δέχτηκε να συμμετάσχουν άτομα από διάφορες κοινωνικές τάξεις: εργάτες, αγρότες κτλ. Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής συνέβησαν και διάφορα αξιοπερίεργα γεγονότα όπως: ένας αστυνομικός, που είχε αναλάβει την φύλαξη των αθλητικών χώρων, άφησε προσωρινά την θέση του για να συμμετάσχει ως αθλητής, όπως και ένας υποτιθέμενος τυφλός ζητιάνος ξαφνικά θεραπεύτηκε και έλαβε μέρος ως δρομέας.
Ο Ευάγγελος Ζάππας σχεδίαζε να χρηματοδοτεί σε μόνιμη βάση διοργανώσεις των Ολυμπίων, όμως πέθανε το 1865. Άφησε αμύθητη περιουσία τόσο για την κατασκευή μεγαλοπρεπών εγκαταστάσεων στην Αθήνα, όσο και για την κάλυψη οποιουδήποτε κόστους σχετικά με τις διοργανώσεις αυτές, ώστε να είναι εφικτή η ανά τετραετία πραγματοποίησή τους. Τον Ιούλιο του 1869 ανακοινώθηκε επίσημα η διοργάνωση των δεύτερων Ολυμπίων. Η αρμόδια επιτροπή που συστάθηκε για αυτό τον σκοπό κάλυψε όλα τα έξοδα των αθλητών που επρόκειτο να συμμετάσχουν. Οι αθλητές υποβλήθηκαν σε τρίμηνες προπονήσεις στο ανακαινισμένο τότε Παναθηναϊκό στάδιο.
Το Ζάππειο, ξύλινο ακόμη, όπου στεγάστηκαν τα Ολύμπια
Η διοργάνωση του 1870 εγκαινίασε επίσημα το Παναθηναϊκό στάδιο (σ.σ. Καλλιμάρμαρο), χωρητικότητας 30.000 θεατών. Όλα ήταν οργανωμένα στο έπακρο και οι αθλητές έφεραν ειδικές ομοιόχρωμες ενδυμασίες και σανδάλια. Στις 1 Νοεμβρίου κηρύχθηκε η επίσημη έναρξη των αγώνων. Όμως, λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών έπρεπε να αναβληθούν μέχρι τις 15 του μήνα. Περίπου 20.000 με 25.000 θεατές παρακολούθησαν 31 αθλητές σε ποικίλα αγωνίσματα. Ταυτόχρονα με τις αθλητικές δοκιμασίες είχε διοργανωθεί και διαγωνισμός σε εικαστικές τέχνες.
Οι νικητές των αγώνων κέρδισαν και χρηματικά βραβεία, ενώ στους τρεις πρώτους κάθε αγωνίσματος απονεμήθηκε κλάδος ελιάς. Κατά την απονομή ορχήστρα παιάνιζε τον ολυμπιακό ύμνο, ο οποίος είχε συντεθεί ειδικά για αυτό τον σκοπό. Οι κριτές ήταν κυρίως καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ της Ελλάδας απένειμε τα μετάλλια στους νικητές ενώ ηχούσε ο ύμνος.
Τα Ολύμπια του 1870 είχαν μεγάλη απήχηση στον κόσμο και ο Τύπος της εποχής αφιέρωσε διθυραμβικές στήλες και αμέτρητους επαίνους λόγω της πολύ καλής οργάνωσής τους.
Το εσωτερικό του ξύλινου κτηρίου του Ζαππείου
Η σχεδιασμός για τα Ολύμπια του 1875 ξεκίνησε από το 1871, ενώ το 1873 ανακοινώθηκε η κατασκευή του Ζαππείου Μεγάρου. Την διοργάνωση των τρίτων Ολύμπιων την ανέλαβε ο διευθυντής του Δημόσιου Γυμνασίου Αθηνών, Ιωάννης Φωκιανός. Ο Φωκιανός πίστευε ότι τα ιδανικά του αθλητισμού και της ευγενούς άμιλλας μπορούσαν να υιοθετηθούν μόνο από τις πιο εύπορες και θεωρητικά πιο πολιτισμένες και μορφωμένες κοινωνικές τάξεις. Για αυτό τον σκοπό αποκλείστηκαν όλοι οι υποψήφιοι αθλητές πέραν των φοιτητών Πανεπιστημίου. Οι αθλητές πέρασαν ένα στάδιο προπόνησης, έμπνευσης του ίδιου του Φωκιανού με την υποστήριξη Γερμανών συμβούλων, στο Δημόσιο Γυμνάσιο Αθηνών.
Οι αγώνες συνέπεσαν χρονικά με βιομηχανική έκθεση από 1.200 Έλληνες και 72 ξένους εκθέτες, την μεγαλύτερη ως τότε που είχε γνωρίσει το ελληνικό κράτος. Παρόλο όμως που έγιναν πυρετώδεις προετοιμασίες, η διοργάνωση δεν είχε την αναμενόμενη ανταπόκριση. Ο κόσμος που επιθυμούσε να παρευρεθεί στους αγώνες ήταν τόσος που δεν ήταν δυνατό να συγκεντρωθούν όλοι στο στάδιο. Ο τύπος έκρινε με αρνητικά σχόλια την διοργάνωση και ιδιαίτερα των αποκλεισμό αθλητών που ανήκαν στις εργατικές τάξεις. Ο ίδιος ο Φωκιανός απογοητευμένος από το τελικό αποτέλεσμα παραιτήθηκε. Όμως, οι καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί που υπήρξαν μέρος των Ολύμπιων είχαν τεράστια επιτυχία: 25 συνθέτες μουσικής και 25 γλύπτες και ζωγράφοι τιμήθηκαν για την ποιότητα των έργων τους.
Το τέλος
Μετά από μια μακρά περίοδο δικαστικού αγώνα μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και ορισμένων συγγενών του Ευάγγελου Ζάππα, για την τύχη της περιουσίας του, ο Κωνσταντίνος Ζάππας, εξάδελφός του ορίστηκε ο εκτελεστής και συνεχιστής του έργου του, σύμφωνα και με την διαθήκη του. Η ελληνική κυβέρνηση με χρηματικά ποσά του Ζάππα κατασκεύασε γυμναστήριο, το 1878. Το Ζάππειο μέγαρο εκείνη την εποχή βρίσκονταν υπό κατασκευή και τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν στις 20 Οκτωβρίου 1888. Συνολικά τριάντα αθλητές αγωνίστηκαν σε διάφορα αθλήματα μεταξύ των οποίων: άρση βαρών και δισκοβολία.
Το 1890, με βασιλικό διάταγμα του διαδόχου τότε Κωνσταντίνου, ανακοινώθηκε ότι τα Ολύμπια θα διοργανώνονταν κάθε τέσσερα έτη. Η επόμενη Ολυμπιάδα ήταν να διοργανωθεί το 1892, όμως αυτό δεν έγινε ποτέ λόγω έλλειψης κεφαλαίων.
Το Παναθηναϊκό στάδιο που θα φιλοξενούσε το 1896 τους Α΄ Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες, που ξεκίνησαν με την πρωτοβουλία του Πιέρ ντε Κουμπερτέν, ήταν πλέον διεθνούς εμβέλειας.
