Του Αργύρη Παγαρτάνη
Τόσον καιρό βρίσκεται στο προσκήνιο η Λευκορωσία και ο Λουκασένκο, ειδήσεις πάνε κι έρχονται γι’ αυτή την χώρα στα δελτία, όλοι τους πετροβολούν, αλλά λίγοι ασχολούνται μαζί τους. Μήπως ήλθε η ώρα να τους γνωρίσουμε λίγο καλύτερα;
Κατ’ αρχάς, το όνομα. «Λευκορωσία» σημαίνει, νομίζουμε, χώρα των λευκών Ρώσων. Άρα, υπονοείται ότι υπάρχουν και Ρώσοι… άλλου χρώματος; Κατ’ αρχάς, δεν μιλάμε για Ρώσους, αλλά για… Ρουθήνους. Που είχαν χωριστεί σε κόκκινους, μαύρους και άσπρους. Αυτοί, οι άσπροι Ρουθήνοι, λέγονται πια Λευκορώσοι.
Μπέρδεμα; Καθόλου. Ας το ξετυλίξουμε.
Από παλιά, πολύ παλιά, η λέξη «Ρους» προσδιόριζε κατά κάποιον τρόπο τους σλαβικής καταγωγής κατοίκους της ανατολικής Ευρώπης. Από αυτή τη λέξη «κατάγονται» και οι Ρώσοι όπως τους ξέρουμε σήμερα, αλλά και οι Ρουθήνοι. Τι είναι οι Ρουθήνοι; Ουσιαστικά ανατολικοί Σλάβοι κι αυτοί, που όμως δεν «εξελίχθηκαν» σε Ρώσους. Μιλάνε κάτι κοντά στα ρώσικα και τα πολωνέζικα, αλλά όχι τα «στάνταρ» ρώσικα.
Ουσιαστικά, ο όρος «Ρουθήνοι» επέζησε ακόμα και σήμερα για να προσδιορίζει τους σλαβικής καταγωγής κατοίκους χωρών, οι οποίες δεν αποτελούσαν μέρος της άλλοτε ρώσικης αυτοκρατορίας. Ρουθήνοι υπάρχουν σήμερα στην Πολωνία, την Τσεχία, την Ουκρανία. Λίγοι μεν, αλλά υπαρκτοί.
Αυτοί οι Ρουθήνοι, που λέτε, από τον Μεσαίωνα ακόμα χωρίζονταν «γεωγραφικά» σε Λευκούς, Κόκκινους και Μαύρους. Γεωγραφικά, όχι σύμφωνα με το χρώμα του δέρματος… Οι «Μαύροι Ρουθήνοι» ζούσαν στη σημερινή βόρεια Λευκορωσία, σε εδάφη όπου πλειοψηφούσαν οι Γιοτβίγκοι, ένας από τους βαλτικούς βάρβαρους λαούς που δεν εκχριστιανίστηκε. «Μαύροι» προφανώς ονομάστηκαν για την μαύρη μοίρα τους, να ζουν αυτοί, Χριστιανοί όντες, σε περιοχή ειδωλολατρών.
Οι «Κόκκινοι Ρουθήνοι» ζούσαν σε περιοχές που σήμερα βρίσκονται στη νότια Πολωνία, τη δυτική Τσεχία και την ανατολική Ουκρανία. Το όνομά τους το πήραν από το γόνιμο κοκκινόχωμα, χαρακτηριστικό της περιοχής.
Οι «Λευκοί Ρουθήνοι» είναι οι πρόγονοι των Λευκορώσων που συζητάμε. Η περιοχή που ονομαζόταν, πάντως, Λευκή Ρουθηνία κάλυπτε μόνο το ανατολικό κομμάτι της σημερινής Λευκορωσίας.
Κατά τον 17ο αιώνα, όταν η Ρώσικη Αυτοκρατορία επεκτάθηκε και πήρε σημερινά εδάφη της Λευκορωσίας (μετά από πόλεμο με το Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας), άρχισε να χρησιμοποιεί τον όρο «Λευκορωσία» για να τα προσδιορίσει. Τότε επικράτησε να προσφωνείται ο τσάρος «πασών των Ρωσιών», δηλαδή της Μεγάλης Ρωσίας (ως τα Ουράλια), της Μικρορωσίας (σημερινή Ουκρανία) και της Λευκορωσίας!
Όπως κάθε λαός που δεν έχει κράτος δικό του και «συγγενεύει» κάπως με τον κυρίαρχό του, οι Λευκορώσοι υπέστησαν διωγμούς ανά τους αιώνες. Οι Πολωνοί ήθελαν να τους… πολωνοποιήσουν, οι Ρώσοι να τους ρωσοποιήσουν. Από το 1840 ως το 1905 δεν υπήρξε ούτε ένα γραπτό κείμενο στη λευκορώσικη γλώσσα στις περιοχές που κατείχε ο τσάρος.
Στις 25 Μαρτίου 1918 (σύμπτωση!), λίγους μήνες μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, κι ενώ το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Λευκορωσίας είχε πέσει στα χέρια των Γερμανών (μαινόταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος), ανακηρύχθηκε η Δημοκρατία της Λευκορωσίας. Ήταν μέρος της συνθήκης του Μπρεστ Λιτόφσκ μεταξύ Γερμανών και Ρώσων, ώστε να «κανονιστούν» τα πράγματα στο ανατολικό μέτωπο.
Βεβαίως αυτή η κρατική οντότητα δεν είχε ποτέ τον έλεγχο όλων των εδαφών. Οι μπολσεβίκοι είχαν στήσει δική τους κυβέρνηση στο βορρά και το 1919 ανακήρυξαν την Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας, η οποία ενώθηκε σχεδόν αμέσως με τη Λιθουανία.
Οι Πολωνοί, που ορέγονταν την περιοχή από παλιά, ξεκίνησαν τον πόλεμο με την αδυνατισμένη Ρωσία το 1918. Πήραν στην κατοχή τους όλα τα εδάφη της σημερινής δυτικής Λευκορωσίας (Μπιαλιστόκ, Μπρεστ, Γκρόντνο) και τα κράτησαν ως το 1939. Το ανατολικό τμήμα της σημερινής Λευκορωσίας, όπου κράτησαν τον έλεγχο οι μπολσεβίκοι, έγινε επισήμως τμήμα της ΕΣΣΔ το 1922.
Το 1939, με τη διπλή εισβολή στην Πολωνία (Γερμανία από δυτικά, ΕΣΣΔ από ανατολικά), οι Λευκορώσοι «επανέκτησαν» τα χαμένα τους εδάφη και τα σύνορα πήραν τη σημερινή τους μορφή. Η επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα», η πασίγνωστη πια εισβολή των Ναζί στη Σοβιετία, ξεκίνησε από τα εδάφη της Λευκορωσίας.
Όλη η χώρα βρέθηκε κάτω από τη ναζιστική μπότα. Για το μέγεθος των καταστροφών, αρκεί μόνο τούτο: οι 209 από τις 290 πόλεις και κωμοπόλεις της Λευκορωσίας ισοπεδώθηκαν! Το σχέδιο προέβλεπε την «επέκταση» των Γερμανών σ’ αυτές τις περιοχές και την εξόντωση όλων των σλαβικών λαών. Και των Εβραίων, φυσικά.
Μετά το 1943, όταν είχε γυρίσει ανάποδα ο δίσκος, οι Ναζί έφτιαξαν μια κυβέρνηση δωσίλογων, για να κρατήσει όσο μπορεί. Φυσικά υποχώρησαν κι αυτοί μαζί με τους Ναζί. Η σοβιετική κυριαρχία αποκαταστάθηκε.
Το παράδοξο είναι ότι η Λευκορωσία, όπως και η Ουκρανία, προσκλήθηκαν το 1945 να συμμετάσχουν ως ανεξάρτητες οντότητες, μαζί με τη Ρωσία, στην υπογραφή της Χάρτας του ΟΗΕ στο Σαν Φρανσίσκο! Ακόμα και σήμερα στην ιστοσελίδα του ΟΗΕ ως ημερομηνία ένταξης της Λευκορωσίας (και της Ουκρανίας) αναφέρεται η 24η Οκτωβρίου 1945.
Ενώ π.χ. οι Βαλτικές δημοκρατίες (Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία) που ήταν ανεξάρτητες στο Μεσοπόλεμο (και μέλη της Κοινωνίας των Εθνών, του προγόνου του ΟΗΕ) ουσιαστικά εξαφανίστηκαν. Μετά την κατάληψή τους από την ΕΣΣΔ το 1940 έχασαν τη διεθνή τους φωνή.
Γιατί έγινε αυτό; Ήταν μια «παρηγοριά» στον Στάλιν, ο οποίος φοβόταν ότι ο ΟΗΕ θα ελεγχόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου από Βρετανούς κι Αμερικάνους λόγω των χωρών-ψήφων που μπορούσαν να επηρεάσουν.
Στη Γιάλτα, τον Φεβρουάριο του 1945, στην ιστορική πια συνάντηση Ρούσβελτ-Τσόρτσιλ-Στάλιν, ο «πατερούλης» είπε ότι θέλει να εκπροσωπούνται στον ΟΗΕ και οι 16 (τότε) Σοβιετικές Δημοκρατίες με δική τους ψήφο, διότι η ΕΣΣΔ ήταν τυπικά ένωση κρατών κι όχι ενιαίο κράτος.
Ο Ρούσβελτ είπε ότι αν ισχύσει αυτό, θα πρέπει και οι 48 (τότε) πολιτείες της Αμερικής να εκπροσωπηθούν αυτόνομα! Κι ο Τσόρτσιλ είπε ότι ήθελε αυτόνομη ψήφο για όλα τα κομμάτια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας που ήταν ακόμα υπό την κυριαρχία του.
Μετά άρχισαν τα παζάρια. Ο Στάλιν «υπενθύμισε» στον Ρούσβελτ ότι στην υπογραφή της Χάρτας του ΟΗΕ προσκλήθηκαν οι Φιλιππίνες (που ακόμα τότε ήταν αμερικάνικο έδαφος) και στον Τσόρτσιλ ότι είχε δεχτεί ήδη την αυτόνομη παρουσία των βρετανικών «ντομίνιονς» (Καναδάς, Αυστραλία, Νότια Αφρική, Ινδία κτλ.) με δική τους ψήφο. Έτσι, λοιπόν, για να μην γκρινιάζει, του «έδωσαν» δύο χώρες- ψήφους παραπάνω.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η πολιτική της ΕΣΣΔ ήταν να υποβαθμίσει τις διαφορές κυρίως των σλαβικών λαών. Η λευκορωσική γλώσσα παρέμεινε «επίσημη» στη χώρα, αλλά θεωρούνταν «παρακατιανή». Όλοι μιλούσαν ρώσικα.
Λευκορώσος ήταν και ο Αντρέι Γκρομίκο, ο μακροβιότερος υπουργός εξωτερικών στην καταγεγραμμένη ιστορία της ανθρωπότητας. Κράτησε το πόστο από το 1957 ως το 1985!
Σχεδόν το 70% της χώρας επηρεάστηκε από την πυρηνική καταστροφή του Τσερνόμπιλ. Το οποίο βρίσκεται μεν στην Ουκρανία, αλλά απέχει 16 χιλιόμετρα μόνο από τα νότια λευκορώσικα σύνορα.
Τον Ιούλιο του 1990 η Λευκορωσία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την ΕΣΣΔ, με τη σύμφωνη γνώμη των κομουνιστών, που κυβερνούσαν ακόμα! Ο πρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ της Λευκορωσίας, ο Στάνισλαβ Σούσκεβιτς, ήταν αυτός που το ανακοίνωσε κι έγινε σε μία νύχτα πρόεδρος της χώρας. Ο Σούσκεβιτς, διδάκτωρ φυσικής και μαθηματικών, ήταν αυτός που είχε μάθει ρώσικα στον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ, τον δολοφόνο (!) του Τζων Κένεντι, το διάστημα που ο Αμερικάνος βρισκόταν στο Μινσκ.
Ο Σούσκεβιτς πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών το 1991. Την ονειρευόταν, λέει, σαν «απόγονο» της ΕΣΣΔ, άσχετα αν ατόνησε το πράμα. To 1994 έβαλε υποψηφιότητα για πρόεδρος ως «ανεξάρτητος», όπως και ο πρωθυπουργός του Βιάτσεσλαβ Κέμπιτς.
Τους σάρωσε αμφότερους ο Αλεξάντρ Λουκασένκο, που πήρε 45% στον πρώτο γύρο και 80% στον δεύτερο, όπου αναμετρήθηκε με τον Κέμπιτς!
Αυτές ήταν και οι τελευταίες «ελεύθερες» εκλογές στη χώρα. Ο Λουκασένκο εξελέξη το 1994 με ατζέντα «καθαρά χέρια». Τους κατηγορούσε όλους για διαφθορά και κλεψιές δημόσιου χρήματος. Ο ίδιος μετά από μια μέτρια πορεία στο στρατό, διορίστηκε υπεύθυνος μιας κρατικής φάρμας το 1988. Η συγκεκριμένη φάρμα ήταν η πρώτη που υπέγραψε εξαγωγική συμφωνία με χώρα εκτός ΕΣΣΔ, σημάδι του πόσο καλά δούλευε.
Ο λαός τότε ήθελε αλλαγή και προτίμησε κάτι νέο. Ο Λουκασένκο το 1994 ήταν 40 ετών και δήλωνε «δεν είμαι ούτε αριστερός, ούτε δεξιός, είμαι με τους ανθρώπους που τους κλέβουν». Από τότε κάνει εκλογές και δημοψηφίσματα όποτε θέλει αυτός και τις κερδίζει με όποιο ποσοστό θέλει αυτός (το 2020 «επανεξελέγη» με 80%).
Λαϊκό προφίλ, “χωριάτικοι” τρόποι και χιούμορ, λάτρης των παραδοσιακών χορών, του ντρανίκι (παραδοσιακές πατατοκροκέτες με τυριά, αυγά και σκόρδα, τίγκα χοληστερίνη) και της βότκας. Αγνώστου πατρός, μεγάλωσε με τη μάνα του και δέχτηκε αρκετό bullying επειδή ήταν νόθος. Ποτέ δεν αποκάλυψε ποιος είναι ο πατέρας του (αν και το μεσαίο όνομά του, το πατρώνυμο δηλαδή, είναι Γκριγκόριεβιτς), ούτε αν έχει κάνει κάποια προσπάθεια να τον εντοπίσει τον… Γρηγόρη.
Κι επειδή φαίνεται να υπάρχει ακόμα κάποιο κόμπλεξ γι’ αυτό, το τελευταίο χρονικά παιδί του, ο Νικολάι (γεννήθηκε το 2004), δηλώθηκε ως… αγνώστου μητρός! Φήμες οργίασαν ότι μητέρα του είναι η τότε προσωπική γιατρός του Λουκασένκο, αλλά δεν αποδείχτηκε τίποτα. Ο Νικολάι λέγεται ότι προαλείφεται για διάδοχος του Λουκασένκο, όταν φτάσει σε κατάλληλη ηλικία. Έχει άλλα δύο αγόρια, πολύ μεγαλύτερα, από έναν γάμο που έγινε το 1975 και δεν διαλύθηκε ποτέ, αν και το ζευγάρι ζει χώρια εδώ και 30 χρόνια. Ο δεύτερος γιος του Βίκτορ είναι πρόεδρος της Ολυμπιακής Επιτροπής της Λευκορωσίας.
Η λογική του είναι να κινείται στα σίγουρα. Φροντίζει τις σχέσεις του με τον Πούτιν (δεν είναι πάντα αρμονικές, αλλά αν κοπεί η βοήθεια από εκεί… την έβαψε), δίνει στο λαό φτηνό ψωμί και πατάτα, και χώνει στη φυλακή ή «εξαφανίζει» οποιονδήποτε αρθρώσει ενάντιο λόγο.
Περίπου 10 εκατομμύρια είναι η Λευκορωσία. Περίπου 1,5 φορά η Ελλάδα η έκτασή της. Το 41% δηλώνουν άθεοι, από τα μεγαλύτερα ποσοστά στον κόσμο. To 35% του πληθυσμού είναι βιομηχανικοί εργάτες και το 39,3% των εργαζόμενων απασχολούνταν σε κρατικές επιχειρήσεις!
Για το τέλος, κάτι που μας συνδέει με την αρχή. Η Λευκορωσία έδωσε αγώνα για να καθιερωθεί, ειδικά στις «μεγάλες» γλώσσες του Ευρώπης, το «αμετάφραστο» του ονόματος. Επισήμως στα αγγλικά και τα γερμανικά λέγεται Belarus και τα γαλλικά Bielorussie, και όχι White Russia, Weißrussland ή Russie Blanc.
Εμείς, βέβαια, τους αποκαλούμε «Λευκορώσους» και όχι «Μπελαρούσους», όπως θα ήθελαν. Αλλά δεν τους νοιάζει.
