Την ώρα που γράφονται νέες σελίδες στην παγκόσμια Ιστορία, με τα μάτια όλου του κόσμου να είναι στραμμένα στην Ουκρανία, ιδού… οι προηγούμενες.
Αν και γίνεται μεγάλη συζήτηση γύρω από τα κίνητρα του Ρώσου προέδρου, ορισμένοι αναλυτές διεθνώς κατηγορούν τον Βλαντιμίρ Πούτιν για αναθεωρητισμό, θεωρώντας πως προσπαθεί να ανακτήσει μέρος του εδάφους που χάθηκε μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. «Η Ουκρανία δεν είναι απλώς μια γειτονική χώρα για εμάς. Είναι αναφαίρετο μέρος της δικής μας ιστορίας, του πολιτισμού και πνευματικού μας χώρου. Από αμνημονεύτων χρόνων, οι άνθρωποι που ζούσαν στα νοτιοδυτικά αυτού που ιστορικά ήταν ρωσική γη, αυτοαποκαλούνταν Ρώσοι» είπε.
Για όποιον γεννήθηκε μετά τη δεκαετία του ‘970, οι αναμνήσεις εκείνης της εποχής κυμαίνονται από θολές έως ανύπαρκτες. Τι ήταν όμως τελικά η ΕΣΣΔ;
Ιδού χάρτες από τρεις συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, ως ένα επιγραμματικό πλαίσιο για το πώς ήταν δομημένη η ΕΣΣΔ, ποιες σύγχρονες χώρες ήταν μέρος της και πώς η ιστορία της σχετίζεται με τη σημερινή κρίση.
Η απαρχή της Σοβιετικής Ένωσης
Η ΕΣΣΔ γεννήθηκε το 1922, στον απόηχο της πτώσης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ένας εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του μπολσεβίκικου Κόκκινου Στρατού και των αντιμπολσεβίκικων δυνάμεων σε όλη την περιοχή έληξε με τον πρώτο να βγαίνει νικητής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ενοποίηση πολλών δημοκρατιών σε ένα μόρφωμα που σχημάτισε την Σοβιετική Ένωση.
Μετά από πολλά ταραχώδη χρόνια υπό την ηγεσία του Ιωσήφ Στάλιν, τα οποία περιλαμβάνουν έναν καταστροφικό λιμό που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, φτάνουμε στο πρώτο μας στιγμιότυπο στον χρόνο: στα τέλη της δεκαετίας του 1930.
Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) ιδρύθηκε ως ομοσπονδία συνιστωσών δημοκρατιών, οι οποίες ήταν είτε ενιαία κράτη, όπως η Ουκρανία, είτε ομοσπονδίες, όπως η Ρωσία.
Ενώ θεωρητικά επρόκειτο για μια ένωση ίσων, στην πράξη η Σοβιετική Ένωση κυριαρχούνταν από τη Ρωσική Δημοκρατία (RSFSR). Αυτή η τεράστια δημοκρατία περιείχε το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής και πολιτικής δύναμης της χώρας, καθώς και τον μεγαλύτερο πληθυσμό και γη.
Η γεωπολιτική ιστορία της ΕΣΣΔ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με εδαφικές διαφορές με γειτονικές περιοχές. Στον παραπάνω χάρτη, από το 1938, μπορούμε να δούμε ότι τα σοβιετικά στρατεύματα συγκρούονταν με την Ιαπωνία στο ανατολικό άκρο της χώρας. Στο άλλο άκρο, ο Στάλιν είχε προσαρτήσει τη μισή Πολωνία, τα τρία κράτη της Βαλτικής και τμήματα της Ρουμανίας, ύστερα από το σύμφωνο με τον Αδόλφο Χίτλερ.
Αυτή η αλληλουχία γεγονότων έθεσε το σκηνικό για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Σοβιετική Αυτοκρατορία
Η ΕΣΣΔ πέτυχε τη νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά με μεγάλο κόστος. Υπολογίζεται ότι το 14% του προπολεμικού πληθυσμού χάθηκε στη σύγκρουση.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ωστόσο, η Σοβιετική Ένωση μεσουρανούσε με μια σειρά από εντυπωσιακά επιτεύγματα στην παγκόσμια σκηνή, από την εκτόξευση του πρώτου δορυφόρου στο διάστημα, μέχρι την ανάπτυξη πυραύλων που αποτελούσαν αξιόπιστη απειλή για τις αμερικανικές πόλεις. Επίσης, η αύξηση του ΑΕΠ της χώρας ξεπερνούσε τον αντίπαλό της στον Ψυχρό Πόλεμο.
Ο ακόλουθος χάρτης είναι ένα στιγμιότυπο της ΕΣΣΔ λίγο πριν από την κατασκευή του Τείχους του Βερολίνου το 1962.
Στον χάρτη βλέπουμε με πορτοκαλί την επικράτεια με την οποία κατέληξε η ΕΣΣΔ μετά τον πόλεμο. Αυτός ο χάρτης είναι ιδιαίτερα κατατοπιστικός καθώς παραθέτει τους πληθυσμούς των περιοχών εκείνη την εποχή. Μεγάλες μερίδες της Ανατολικής Ευρώπης -συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 22 εκατομμυρίων ανθρώπων- βρέθηκαν πίσω από το σιδηρούν παραπέτασμα.
Η φθίνουσα φάση του άστρου της ΕΣΣΔ
Μετά από μια παρατεταμένη περίοδο στασιμότητας, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να μεταρρυθμίσει το σοβιετικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα με την περεστρόικα, που κυριολεκτικά μεταφράζεται σε «ανασυγκρότηση». Αυτό το κίνημα ξεκίνησε μια αργή διαδικασία εκδημοκρατισμού που τελικά αποσταθεροποίησε τον κομμουνιστικό έλεγχο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980, επιταχύνοντας την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο παρακάτω χάρτης είναι ένα στιγμιότυπο της ΕΣΣΔ δύο χρόνια πριν από την επίσημη διάλυσή της το 1991.
Πολλές από τις δημοκρατίες, που απεικονίζονται με διάφορα χρώματα παραπάνω, αντιμετώπιζαν ήδη κινήματα ανεξαρτησίας και αναταραχές εκείνη την περίοδο, και τελικά θα ανακήρυσσαν η μία μετά την άλλη την ανεξαρτησία τους.
Ακολουθεί μια λίστα με τις σημαντικότερες περιοχές που αποσχίστηκαν από την ΕΣΣΔ:
Δεδομένου ότι αυτές οι περιοχές αποσχίστηκαν με τα σύνορά τους σε μεγάλο βαθμό άθικτα, ένας τρέχων χάρτης αυτού του μέρους του κόσμου δεν φαίνεται πολύ διαφορετικός από τον παραπάνω.
Ωστόσο, ο πόλεμος στην Ουκρανία καταδεικνύει ότι η δυναμική ισχύος σε αυτήν την περιοχή εξακολουθεί να είναι ρευστή.
