Το να είσαι η ιδιαιτέρα ενός ανθρώπου που σημάδεψε τόσο πολύ την ιστορία μιας χώρας, εύκολο δεν είναι. Πολλοί λέγανε ότι ο Ανδρέας δεν θα ήταν… Ανδρέας αν δεν είχε την Αγγέλα στο πλάι του.
Η γεννημένη στις 13 Ιουλίου 1932 Αγγέλα Κοκκόλα «έφυγε» χθες, 16 Δεκεμβρίου 2017, ήσυχα. Όπως ήσυχα ζούσε εδώ και πολλά χρόνια. Διετέλεσε ιδιαίτερη γραμματέας τόσο του Γεωργίου όσο και του Ανδρέα Παπανδρέου, διευθύντρια του Ιδιαίτερου Γραφείου του πρωθυπουργού δίπλα στον Ανδρέα αλλά και ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ.
Κόρη του υποστράτηγου Στράτου Κοκκόλα, εργάστηκε στον ΟΗΕ, τη Βουλή των Ελλήνων και την Διεθνή Κοινωνική Υπηρεσία (International Social Service). Έγινε γραμματέας του Ανδρέα Παπανδρέου το 1964, μετά από μεσολάβηση της τότε οικονομικής συμβούλου του, Βιργινίας Τσουδερού (που μεταπολιτευτικά προσχώρησε στην κεντροδεξιά και έγινε υπουργός της Νέας Δημοκρατίας), την οποία η Κοκκόλα γνώριζε από το διοικητικό συμβούλιο του ελληνικού παραρτήματος της Διεθνούς Κοινωνικής Υπηρεσίας. Τον Ιούλιο του 1965 αποσπάστηκε στο γραφείο του Γεωργίου Παπανδρέου, όπου και παρέμεινε μέχρι το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967.
Από το 1981 μέχρι το 1989 η Αγγέλα Κοκκόλα διατέλεσε διευθύντρια του ιδιαίτερου γραφείου του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου και προϊσταμένη της γραμματείας του. Στις ευρωεκλογές του 1994 τοποθετήθηκε σε εκλόγιμη θέση στο ευρωψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ και υπηρέτησε ως ευρωβουλευτής μέχρι το 1999.
Εγραψε την απάντηση του «Γέρου» στον βασιλιά!
Η πρώτη γνωριμία της με τον Γεώργιο Παπανδρέου, στις 8 Ιουλίου του 1965, έγινε «σε πάρα πολύ δύσκολες ώρες, και για εκείνον, αλλά και για την Ελλάδα» σύμφωνα με αφήγηση της ίδιας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου την έστειλε στο σπίτι του πρωθυπουργού πατέρα του στο Καστρί για να δακτυλογραφήσει την απάντηση του Γεωργίου Παπανδρέου στην επιστολή του βασιλιά Κωνσταντίνου, για την υποτιθέμενη συνωμοσία του ΑΣΠΙΔΑ.
«Ταράχτηκα πάρα πολύ από το περιεχόμενο. Προσπάθησα να διανοηθώ τι θα του είχε γράψει ο βασιλιάς για να απαντάει έτσι ο Γεώργιος Παπανδρέου. (…) Κλιμακώθηκαν όπως ξέρουμε τα γεγονότα, έγραψα και τη δεύτερη επιστολή, και την τρίτη, που ήταν η αποφασιστική. Το γράμμα του αυτό ήταν και η παραίτησή του (…). Γιατί νομίζω αυτό που τον χαρακτήριζε, μαζί με πολλά άλλα που θα μπορούσα να πω, ήταν η μεγάλη αίσθηση της αξιοπρέπειας που είχε. Μου έχει μείνει πραγματικά και με έχει οδηγήσει και στην ζωή μου, κάτι που λέει στην τρίτη επιστολή, ότι “δεν θα μπορούσα να ήμουν εξευτελισμένος πρωθυπουργός”».
Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και ο Ψυχάρης
Στις 3 του Σεπτέμβρη του 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοινώνει την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, μιας πολιτικής παράταξης που θα κυριαρχήσει πολιτικά στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης και θα τη σημαδέψει, θετικά και αρνητικά.
Η πτώση της Χούντας στις 24 Ιουλίου 1974, βρήκε τον Ανδρέα, 55 χρονών τότε, εξόριστο στον Καναδά. Ο ίδιος δεν έσπευσε να έλθει αμέσως στην Αθήνα, όπως θα περίμενε κανείς, αλλά παρέτεινε την παραμονή του στο εξωτερικό με προτροπή των πολιτικών του φίλων, καθώς υπήρχαν φόβοι για τη ζωή του στο ρευστό πολιτικό τοπίο των πρώτων ημερών της μεταπολίτευσης.
Στις αρχές Αυγούστου ο Ανδρέας παίρνει την απόφαση να έρθει στην Ελλάδα και να ηγηθεί κόμματος, όχι της προδικτατορικής Ένωσης Κέντρου, όπως περίμεναν πολλοί, αλλά μιας νέας πιο ριζοσπαστικής πολιτικής παράταξης, με σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Στις 6 Αυγούστου συγκαλεί στο Βίντερτουρ της Ελβετίας για πρώτη και τελευταία φορά το εθνικό συμβούλιο του Πανελληνίου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), μιας αντιστασιακής οργάνωσης, που είχε ιδρύσει κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και διακήρυττε όχι μόνο την πτώση της χούντας.
Ο Ανδρέας επέστρεψε στην Ελλάδα το βράδυ της 16ης Αυγούστου και έτυχε αποθεωτικής υποδοχής από πολιτικούς του φίλους και χιλιάδες λαού στο αεροδρόμιο του Ελληνικού και κατά μήκος της διαδρομής προς το Καστρί. Το σύνθημα που δονούσε την ατμόσφαιρα ήταν «ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, προδοσία!». Μαζί του από το αεροπλάνο βγήκαν η σύζυγός του Μαργαρίτα, ο γιος του Γιώργος, ο Κίμων Κουλούρης, ο Μιχάλης Ζιάγκας και φυσικά η Αγγέλα Κοκκόλα.
Η επίσημη παρουσίαση του νέου κόμματος έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου 1974 στο ξενοδοχείο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, παρουσία 150 ατόμων, που αποτέλεσαν τον ιδρυτικό του πυρήνα. Το Π.Σ.Κ, όπως το έγραφαν τις πρώτες μέρες οι εφημερίδες, ήταν γεγονός. Το αρκτικόλεξο ΠΑΣΟΚ, που θα επικρατήσει τελικά, θα το επιβάλλει μέσα από τις σελίδες του «Βήματος» ο τότε… πολιτικός συντάκτης Σταύρος Ψυχάρης (!).
Εγραψε την ιστορία…
Ήταν παρούσα σε γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του τόπου και χαρακτηρίζονται από τη σύγκρουση ανάμεσα στην πρόοδο και τη συντήρηση. Ήταν δίπλα στον Ανδρέα και στην οικογένειά του στα χρόνια της εξορίας. Στο ΠΑΚ (Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα), που ιδρύθηκε για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη δικτατορία και την ξενοκρατία, συνέβαλε με καθημερινό αγώνα και αφοσίωση. Έγραψε χιλιάδες σελίδες ντοκουμέντων, που καταγράφουν τους αγώνες των Ελλήνων για την Αλλαγή της χώρας. Πρακτικά των επαναστατικών διαβουλεύσεων για την ίδρυση του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος, του ΠΑΣΟΚ, δηλώσεις, άρθρα και ομιλίες του Ανδρέα Παπανδρέου.
Η νύχτα που κηρύχτηκε η δικτατορία, η σύλληψη και η φυλάκιση του Ανδρέα Παπανδρέου και τα δύσκολα χρόνια στο εξωτερικό αποτελούσαν ισχυρές αναμνήσεις της έμπιστης γραμματέας του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. «Δεν είχαμε γραφομηχανή, δεν είχαμε χαρτί και έπρεπε να βγάλουμε τη διακήρυξη του ΠΑΚ και βέβαια, τη διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη… Αλησμόνητη μέρα. Αλησμόνητη και η μέρα της εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ, το 1981», θυμόταν.
Στο Χέρφιλντ
Ο Αντρέας το 1988 διαγνώστηκε με στεφανιαία νόσο σε προχωρημένο στάδιο. Στην αρχή το Μέγαρο Μαξίμου προσπάθησε η ασθένεια να μην γίνει γνωστή αλλά τελικώς ο πρωθυπουργός οδηγήθηκε εσπευσμένα στο Νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου , όπου υποβλήθηκε σε σοβαρή εγχείρηση καρδιάς από τον διάσημο Αιγύπτιο καρδιοχειρουργό Μαχντί Γιακούμπ. Ηταν το πρώτο επεισόδιο ενός πολιτικού ιατρικού σίριαλ που έμελε να κρατήσει για χρόνια.
Παρά την εξασθενημένη υγεία του και αντίθετα με τις συμβουλές των ιατρών του, ο Παπανδρέου συμμετείχε ενεργά στην προεκλογική εκστρατεία για τις βουλευτικές εκλογές του 1989: ήταν μια από τις σκληρότερες αντιπαραθέσεις, καθώς τόσο η κυβέρνηση όσο και ο ίδιος προσωπικά κατηγορούντο για το σκάνδαλο Κοσκωτά. Υστερα από τρεις διαδοχικές εκλογικές νίκες (δύο για τη Βουλή και μία για το Ευρωκοινοβούλιο), ο Παπανδρέου ηττήθηκε στις εκλογές της 18ης Ιουνίου και μερικές μέρες αργότερα αρρώστησε βαριά. Οι γιατροί στην Αθήνα του έδιναν μικρές πιθανότητες να επιζήσει, αλλά τελικώς τα κατάφερε χάρις στην καλή κράση αλλά και την θέληση του να ζήσει με τη Δήμητρα Λιάνη, την οποία παντρεύτηκε μόλις ανάρρωσε.
Τότε, στο Λονδίνο όμως είχε μεταφερθεί και ένα κυλιόμενο κέντρο εξουσίας με σημείο αναφοράς μια επίσκεψη στον θάλαμο όπου νοσηλεύεται ο Πρωθυπουργός. Όλα περνούσαν από την Αγγέλα Κοκκόλα, η οποία βρισκόταν δίπλα του και θα τον ακούσει να της λέει μετά την εγχείρηση: «Περάσαμε ψήφο βουνό, Αγγέλα». Η Κοκκόλα διακινεί τα φαξ μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου και υποδέχεται τους υπουργούς, που σπεύδουν να αναβαπτισθούν. Τον έβλεπαν; Οχι όλοι. Αλλά κανείς δεν εξέταζε εκείνες τις ημέρες ποιος βλέπει ποιον στο Λονδίνο…
Στο Ωνάσειο
Η Κοκκόλα ήταν το μοναδικό πρόσωπο πλην την οικογένειας του Ανδρέα Παπανδρέου που έμπαινε στην εντατική του Ωνασείου. Ηταν η πιο εξ απορρήτων του ηγέτη, τον συμβούλευε σε κρίσιμες αποφάσεις, ήταν η γυναίκα που η Μαργαρίτα εμπιστευόταν τη φύλαξη των παιδιών της σε δύσκολες εποχές και απουσίες, ήταν το πρόσωπο κλειδί στις σχέσεις του προέδρου με τον έξω κόσμο, η γυναίκα που δακτυλογραφούσε όλα τα κρίσιμα έγγραφα και αποφάσεις και τα γνώριζε πριν τον καθένα.
«Τον τελευταίο καιρό δεν μπόρεσα να τον δω, τον είδα στο Ωνάσειο πια. Είχα ζητήσει να τον δω και δεν τον είχα δει. Δεν ξέρω αν είχε φτάσει στα αφτιά του ή ποιος κανόνιζε τα ραντεβού του, δεν θέλω να πω τίποτα γι’ αυτό» θυμόταν με νόημα, αναφερόμενη στο τελευταίο διάστημα της ζωής του Ανδρέα Παπανδρέου. Με πίκρα.
Η γοητεία του Ανδρέα
«Είχε μία γοητεία ο Ανδρέας που την ένιωθες στον αέρα» έλεγε η Αγγέλα Κοκκόλα, που γνώρισε τον Ανδρέα Παπανδρέου το 1964 και στάθηκε δίπλα του μέχρι το τέλος, σε συνέντευξη της στο «ΒΗΜΑγκαζίνο» πριν από 15 χρόνια. «Ο Ανδρέας ήταν πάντοτε πιο μπροστά από τον πατέρα του. Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ήταν φυσικό ότι θα αναζητούσε τη δημιουργία του καινούργιου, του ΠΑΣΟΚ» έλεγε, αναφερόμενη στις ιστορικές ημέρες της επιστροφής του Ανδρέα από τις ΗΠΑ και την ίδρυση του κόμματος.
Ένιωθε -διόλου τυχαία- συγγενής του. Ίσως επειδή όταν η οικογένεια Παπανδρέου ζούσε στο Παρίσι και η Μαργαρίτα τύχαινε να λείπει σε κάποια υποχρέωση, ήταν αυτή που ξεκινούσε από το μικρό, φτωχικό ξενοδοχείο όπου έμενε για να ξυπνήσει τον 8χρονο Αντρίκο. Ήταν κι αυτή παρούσα στα γλέντια με τις ζεϊμπεκιές του Ανδρέα, στις παραινέσεις προς τα παιδιά του όταν δεν πήγαιναν καλά στο σχολείο. Όταν τη ρώτησαν πώς νοιώθει όταν πια ο Ανδρέας είχε φύγει, απάντησε με μια λέξη: «Μοναξιά».
Η διαγραφή
Στο Καστρί η Αγγέλα Κοκκόλα εμφανίστηκε το 1980 αιφνιδίως. Κι αυτό γιατί ήταν ανεπιθύμητη (!) για περίπου πέντε χρόνια, μετά τη διαγραφή της από το κόμμα τον Ιούνιο του 1975 όταν και είχε διαφωνήσει για πρώτη φορά, αλλά έντονα, με τον Ανδρέα. Όλο αυτό το διάστημα επικοινωνούσε κρυφά με τη Μαργαρίτα και όσες φορές μάλιστα της τηλεφωνούσε στο Καστρί, χρησιμοποιούσε ψευδώνυμο.
Η Αγγέλα του Παπανδρέου
Πρόσωπα που έτυχε να τη γνωρίσουν από κοντά επιμένουν ότι η Κοκκόλα συνιστούσε -ως εξ απορρήτων του Ανδρέα- «μια κατηγορία από μόνη της»: «Σε εξυπηρετούσε σε χρόνο-ρεκόρ, ήταν από τις ελάχιστες που μιλούσε αντ΄ αυτού και ελάμβανε πρωτοβουλίες, ο Ανδρέας της είχε δώσει αυτό το δικαίωμα. Αν θυμάμαι καλά, είχε εκφράσει έντονα τη διαφωνία της για το πολύκροτο διαζύγιο με τη Μαργαρίτα. Η οικογένεια Παπανδρέου τη θεωρούσε πάντα μέλος της. Ο Νίκος την αναφέρει πολλές φορές στο βιβλίο του, ο Γιώργος της έδωσε την 12η τιμητική θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας το 2015. Και δεν ήταν μόνο επειδή η Αγγέλα είχε υπογράψει μαζί με τον πατέρα τους την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, ούτε επειδή είχε θητεύσει δίπλα στον παππού τους Γεώργιο Παπανδρέου. Ήταν πρωτίστως η δική τους Αγγέλα».
Αρθρο που δημοσιεύτηκε στο E-magazino.gr στις 17 Δεκεμβρίου 2017.
