Οι διαγραφές από ένα κόμμα δεν είναι φυσικά κάτι νέο. Αποτελούσαν, διαχρονικά, την έσχατη λύση ενός πολιτικού αρχηγού προκειμένου να επιβάλλει κομματική πειθαρχία σε περιόδους κρίσης. Την πρώτη, μεγάλη κρίση το ΠΑΣΟΚ τη βίωσε λίγο μετά την ίδρυσή του και τις εκλογές του 1974, με το αποτέλεσμα να τον καθιστά τρίτη δύναμη στη χώρα. Ένα αποτέλεσμα (13,58% και 12 έδρες) που ήταν σχετικώς ικανοποιητικό μεν για τον ιδρυτή του κινήματος αλλά αποτέλεσε και αφορμή για ενδοκομματική κρίση.
Μια κρίση την οποία ο Ανδρέας Παπανδρέου φρόντισε να επιλύσει εν τη γενέσει της, με πυγμή και αποφασιστικότητα. Άλλωστε την εποχή εκείνη το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα θύμισε κάτι σε… πύργο της Βαβέλ: ήταν ένας πολυσυλλεκτικός πολιτικός σχηματισμός με ετερόκλητα μέλη, τα οποία συχνά ήταν σχεδόν αδύνατον να συνεννοηθούν μεταξύ τους. Παράγοντες της Αριστεράς, αγωνιστές την περίοδο της 7ετίας, πρώην μέλη της Ένωσης Κέντρου, νέα στελέχη του κέντρου, ακόμη και «δεξιόστροφοι» και τροτσκιστές.
Ένας πολυσυλλεκτικός χώρος και με στόχο το κέντρο
Ήταν η εποχή που το ΠΑΣΟΚ, ακριβώς πάνω στο ξεκίνημά του, αναζητούσε μια σταθερή κομματική ταυτότητα… Στο ΠΑΣΟΚ, θυμόταν χρόνια αργότερα ο Παρασκευάς Αυγερινός, είχαν συρρεύσει «παλιοί ΕΑΜίτες, το προοδευτικό κομμάτι της παλιάς Ενωσης Κέντρου, οι περισσότεροι από τους σοσιαλιστές του ΣΚΕ-ΕΛΔ (του Αλέξανδρου Σβώλου), ριζοσπάστες, ανένταχτοι αριστεροί, τροτσκιστές, συντηρητικοί (φίλοι του Αντρέα), νέοι από τη γενιά του 114 και της γενιάς του Πολυτεχνείου που απέρριπταν τα παραδοσιακά πολιτικά σχήματα, αγωνιστές της αντίστασης στη χουντική δικτατορία, ακόμη και μικρές ομάδες αριστεριστών. Ως πολυσυλλεκτικός προοδευτικός χώρος, έμοιαζε περισσότερο με κοινωνική συμμαχία των φτωχών στρωμάτων και των ανθρώπων που ενδιαφέρονταν για τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Και ο Ανδρέας είχε διαγνώσει εγκαίρως το κενό στον πολιτικό χώρο: οι αρχαιρεσίες του ‘74 είχαν μεν αναδείξει ως δεύτερη δύναμη το συνασπιστικό κόμμα Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις αλλά ο Γεώργιος Μαύρος και άλλοι πολιτικοί έδειχναν, και ήταν, μιας ξεπερασμένης, προχουντικής εποχής. ο στόχος του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ ήταν το κίνημα να κυριαρχήσει στο κέντρο.
Η ιδέα της «αυτοοργάνωσης»
Εξ… απαλών ονύχων άλλωστε, το ΠΑΣΟΚ αντιμετώπισε μεγάλα προβλήματα στην οργανωτική συγκρότησή του. Το νεοσύστατο κίνημα δεν είχε ούτε την απαραίτητη εμπειρία, αλλά ούτε και τους οικονομικούς πόρους για να φθάσει στην οργανωτική δομή που χρειάζεται ένα πολιτικό κόμμα το οποίο έχει στόχο τη μαζικότητα. Αποτέλεσμα ήταν η προώθηση της ιδέας της «αυτοοργάνωσης», που σύμφωνα με την τότε ηγεσία του ΠΑΣΟΚ «προώθησε καταλυτικά την τάση του λαϊκού παράγοντα να αναλάβει πρωταγωνιστική πρωτοβουλία, δημιούργησε μια οργανωτική ραχοκοκαλιά, συνετέλεσε στην επαφή του ΠΑΣΟΚ με τον λαό και απέφυγε την αποκλειστική χρησιμοποίηση του παλαιού κομματαρχικού μηχανισμού της Ενωσης Κέντρου».
H σχεδόν αναγκαία, λόγω συνθηκών, εφαρμογή της αυτοοργάνωσης, δηλαδή της πολιτικής και οργανωτικής πρωτοβουλίας των ανά την περιφέρεια μελών του κινήματος, μπορεί μεν να έθεσε, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, τις βάσεις για τη μαζικοποίηση του νέου κινήματος, εν τούτοις προκάλεσε και τις πρώτες εσωτερικές διαμάχες και αντιθέσεις. Και αυτό γιατί όταν το ΠΑΣΟΚ εισχώρησε στη φάση της αυτοοργάνωσης δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα αισιόδοξο και «τολμηρό» κίνημα στελεχών, τα οποία προέρχονταν από διαφορετικούς χώρους και είχαν διαφορετικές πολιτικές εμπειρίες και βιώματα.
Οι πρώτες διαγραφές και οι 45 της Δημοκρατικής Άμυνας
Εξ ου και τον Μάιο του 1975 διεγράφησαν 14 μέλη της ΠΑΣΠ: άπαντες είχαν διαφωνήσει με τις μεθοδεύσεις ελέγχου του κόμματος από το προεδρικό περιβάλλον. Είχε προηγηθεί η απόπειρα ελέγχου της Κεντρικής Επιτροπής από τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν η πρώτη φορά που φάνηκε έμπρακτα η προσπάθειά του να ελέγξει τα όργανα του κόμματος, που ο ίδιος είχε ιδρύσει. Η πρώτη σύγκρουση αφορούσε το αν τα μεσαία στελέχη του ΠΑΣΟΚ θα διορίζονταν, όπως ήθελε ο Παπανδρέου, ή θα εκλέγονταν από τη βάση. Σε αυτή τη διαμάχη η πρόταση του Παπανδρέου μειοψήφησε αλλά αυτό αποτέλεσε αφορμή για την αντεπίθεσή του.
Τον Ιούνιο, ο Ανδρέας προχώρησε σε άλλες 11 διαγραφές στελεχών, που ήταν μάλιστα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, σε μία ακόμη επίδειξη δύναμης. «Το Κίνημα διαχωρίζει τη θέση του από την ομάδα αυτή γιατί δεν μπορεί πλέον να διατηρεί την επικίνδυνη αυτή κατάσταση αμφιβολίας, φοβερής εσωστρέφειας και διάλυσης στους κόλπους του» ανέφερε σε ανακοίνωσή του το εκτελεστικό γραφείο.
Οι αντιδράσεις ήταν τόσο έντονες που στις 14 Ιουνίου 1975 διαγράφονται άλλα 45 μέλη (!) της εκλεγμένης Κεντρικής Επιτροπής, κάτι που πραγματικά σήμαινε τη διάλυση του λόγω οργάνου.
Τα εν λόγω 45 μέλη της Κ.Ε. προέρχονταν από τη Δημοκρατική Άμυνα, οργάνωση που συγκροτήθηκε λίγους μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας από κεντρογενείς προσωπικότητες του ευρύτερου ακαδημαϊκού χώρου και της διανόησης. Ο Παπανδρέου με συνοπτικές διαδικασίες προχωρά στη διαγραφή της, ενώ συγκροτεί νέα Κεντρική Επιτροπή.
Δεν έγινε αποδεκτό το «primus inter pares»
H ομάδα της Δημοκρατικής Αμυνας δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να ενσωματωθεί στο ΠΑΣΟΚ. Πρόθεσή τους ήταν να παραμείνουν στο κίνημα ως ομάδα και να αναγνωρίσουν τον Παπανδρέου «primus inter pares» (πρώτος μεταξύ ίσων).
Ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ γνώριζε από την πρώτη στιγμή τις προθέσεις τους, αλλά του ήταν χρήσιμοι στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση, διότι οι περισσότεροι είχαν αποκτήσει καλό όνομα και για την αντιστασιακή δράση τους και από τη δίκη τους στο στρατοδικείο της Χούντας. H μετέπειτα διαγραφή τους ήταν, εντέλει, προδιαγεγραμμένη.
Το Εκτελεστικό Γραφείο του Κινήματος με ανακοίνωσή του κατηγορεί μια ομάδα στελεχών που προέρχονται από τη Δημοκρατική Άμυνα ότι «συνεχίζουν μυστικά να φέρωνται σαν ομάδα, προσπαθώντας κάθε φορά ωργανωμένα να επιβάλουν τις απόψεις τους σε ολόκληρο το κίνημα». Τα μέλη που υπαινίσσεται το Ε.Γ. στην ανακοίνωσή του ότι αποτελούν ομάδα και διαχωρίζει το ΠΑΣΟΚ τη θέση του με αυτούς, είναι, μεταξύ άλλων, οι Βασίλης Φίλιας, Αστερής Στάγκος, Στέλιος Νέστωρ, Χρήστος Παπαθανασίου, Λαοκράτης Βάσσης, Σπύρος Καβουνίδης, Χαράλαμπος Ντόλκας και άλλοι.
Οι αντιδράσεις ήταν έντονες και σφοδρές, πολλοί κάνουν λόγο για «εσωκομματική δικτατορία» του Ανδρέα και στοχεύουν στη δημιουργία μιας εσωκομματικής αντιπολίτευσης. Λίγο καιρό αργότερα όμως, διαγράφονται άπαντες, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της (μαρξιστικής, ουσιαστικά) νεολαίας ΠΑΣΠ. Μιας και τα στελέχη της ΔΑ συνέχισαν να λειτουργούν ως χωριστή ομάδα και αμφισβητούσαν τις υπερεξουσίες που είχε κρατήσει για τον εαυτό του ο πρόεδρος του κινήματος, ο Ανδρέας στις 30 Ιανουαρίου 1975 διέλυσε την Προσωρινή Κεντρική Επιτροπή και προκήρυξε το προσυνέδριο για να ξεκαθαρίσει τα πράγματα.
Διέγραψε ακόμη και τη… Μελίνα
Στις 16 Μαρτίου του ‘75, στο κέντρο Μονσενιέρ στην Πλατεία Αμερικής, δόθηκε – κεκλεισμένων των θυρών μάλιστα – η πρώτη εσωκομματική μάχη ανάμεσα σε 450 συνέδρους. Τα στελέχη της Δημοκρατικής Αμυνας προσπάθησαν να αναδείξουν τον καθηγητή Σάκη Καράγιωργα ως αντίπαλο πόλο αλλά ο Ανδρέας Παπανδρέου διατήρησε τον έλεγχο της ΚΕ. Και όταν διαπίστωσε ότι το προσυνέδριο δεν εκτόνωσε την κρίση, άρχισε ο κύκλος διαγραφών. Αποπέμπονται, πλην των προαναφερθέντων στελεχών της Δημοκρατικής Άμυνας, ακόμη και φίλοι του Ανδρέα όπως η Μελίνα Μερκούρη και η Αμαλία Φλέμινγκ, ακόμη και η… ισόβια γραμματέας του, Αγγέλα Κοκκόλα. Μέχρι το τέλος του Ιουνίου του 1975 τα 48 από τα 75 μέλη της ΚΕ είχαν διαγραφεί ως «σοσιαλδημοκράτες» και «υπονομευτές».
Έκτοτε όμως, άνοιξε ένα νέο μέτωπο ανάμεσα στον Ανδρέα Παπανδρέου και τους παλαιούς κεντρώους, από τη μια πλευρά, και τα στελέχη του ΠΑΚ, της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ και της ΠΑΣΠ, από την άλλη. Οι «μαρξιστές» του κινήματος ήθελαν να θέλουν υπό τον έλεγχό τους το κίνημα, για να εξασφαλίσουν «την ιδεολογική του καθαρότητα» ως έλεγαν ενώ ο Ανδρέας τούς κατήγγειλε για «φραξιονισμό». Ώς τις αρχές του 1976 μια μεγάλη ομάδα στελεχών υπό τον Γιάννη Τσεκούρα – που αποκαλούνταν ΠΑΣΟΚ Β – θα απομακρυνθεί και ακολούθως εκδιώκονται με συνοπτικές διαδικασίες οι «τροτσκιστές» που επηρεάζονταν από τον Δημήτρη Λιβιεράτο.
Η επανίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η ισχύς του Ανδρέα
Η κρίση είχε εκτονωθεί στις στις 8-10 Ιουλίου 1977 οργανώθηκε στην Αθήνα η πανελλαδική συνδιάσκεψη, που εξελίχθηκε πρακτικά σε επανίδρυση του ΠΑΣΟΚ. Οι 936 σύνεδροι επιβεβαίωσαν την προσωπική επικράτηση του Ανδρέα, ο οποίος στη συνέχεια έβαλε πλώρη για την εξουσία στηριζόμενος κυρίως στους παλαιούς κεντρώους και έχοντας… καθαρίσει την παράταξη από τους αμφισβητίες. Οποιες εστίες αριστερής αντίστασης απέμειναν, εκκαθαρίστηκαν έως το 1981, συχνά με δυναμικό τρόπο και χωρίς εξηγήσεις.
Ο Παπανδρέου δράττεται το 1977 της ευκαιρίας ώστε, μετά και τις διαγραφές, να εξαλείψει κάθε ενδεχόμενο εσωκομματικής αντίστασης στο μέλλον. Τα καταφέρνει και η νέα Κεντρική Επιτροπή έχει τέτοια σύσταση που δεν επιτρέπει παρερμηνείες. Μεταξύ των εκλεγμένων ήταν οι Παρασκευάς Αυγερινός, Aκης Τσοχατζόπουλος, Kώστας Σημίτης, Kώστας Λαλιώτης, Στέφανος Τζουμάκας, Kίμωνας Κουλούρης. H «ηγεμονία» του Aνδρέα Παπανδρέου στο ΠΑΣΟΚ είχε μόλις ξεκινήσει και επρόκειτο να διαρκέσει πολλά χρόνια…
Η εκλογική δυναμική του ΠΑΣΟΚ, σε συνδυασμό με την εκλογική και πολιτική κατάρρευση της ΕΔΗΚ, αλλά και την αδυναμία της παραδοσιακής Αριστεράς να παίξει ουσιαστικό πολιτικό ρόλο, αρχίζει το 1977 να στρώνει τον δρόμο για «την πορεία προς την εξουσία». H ιδεολογική και οργανωτική εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ συνεχίζεται, καθώς το κίνημα αρχίζει να αποκτά πολυσυλλεκτικά χαρακτηριστικά, ενώ την ίδια στιγμή οι Τοπικές και Κλαδικές Οργανώσεις ολοένα αυξάνονται. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ το 1977 το ΠΑΣΟΚ διέθετε περίπου 27.000 μέλη, το 1979 τα μέλη έχουν φθάσει τις 65.000.
Δημοσιεύτηκε στο newpost.gr στις 29/10/2023
