Μια μέρα σαν σήμερα, 18 Ιουνίου 1904, έγινε στην Ελλάδα η τελευταία μονομαχία. Από τη μια πλευρά βρέθηκε ο υπουργός Παιδείας, Σπύρος Στάης καταγόμενος από τα Κύθηρα και από την άλλη ο μύωψ βουλευτής Τρικάλων, Κωνσταντίνος Χατζηπέτρος.
Τότε, πρωθυπουργός ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης, ενώ υπουργός Παιδείας ο Στάης. Ο, δε, Χατζηπέτρος είχε υποσχεθεί προεκλογικά σε φίλο του την πανεπιστημιακή έδρα της Ανατομίας. Ο Στάης όμως δεν τήρησε την υπόσχεσή του και δεν έκανε το ρουσφέτι, με αποτέλεσμα ο Χατζηπέτρος να εξαπολύσει από τους διαδρόμους της Βουλής δριμύτατη επίθεση εναντίον του υπουργού:
– Ελησμονήσατε την υπόσχεσιν, που μου εδώσατε, κ. υπουργέ.
– Πράγματι, το ξέχασα. Άλλωστε επρόκειτο για ζήτημα υπηρεσιακής ευταξίας. Αυτήν την πολιτική ακολουθώ πάντοτε.
-Το εξέχασες; Είσαι ένας αγύρτης υπουργός!
Επακολούθησε πανδαιμόνιο κι ο Στάης, που ήταν από τη φύση του καβγατζής και παλικαράς, κινήθηκε εναντίον του Χατζηπέτρου με άγριες διαθέσεις. Η συμπλοκή αποφεύχθηκε, αλλά…
Ο Στάης, γόνος μιας από τις παλαιότερες, τις πιο ιστορικές και ισχυρότερες οικογένειες των Κυθήρων εθίγη. Πέταξε το γάντι (στην κυριολεξία) στον Χατζηπέτρο και τον κάλεσε σε μονομαχία. Την εποχή εκείνη οι μονομαχίες γίνονταν συχνά και δι’ ασήμαντον αφορμή, πόσο μάλλον όταν θιγόταν η οικογενειακή τιμή. Μάταια ο πρωθυπουργός Θεοτόκης, εκλιπαρούσε τον Χατζηπέτρο να ζητήσει συγγνώμη.
Τελικά η μονομαχία έγινε στις 5 το πρωί της 18ης Ιουνίου του 1904, στην (τότε) ερημική τοποθεσία Τράχωνες, έξω από την Αθήνα. Τα της μονομαχίας διεύθυνε ο τότε βουλευτής Μεγαρίδος, Γιώργος Αναστασόπουλος. Ο Κωνσταντίνος Χατζηπέτρος ήταν ένας ευγενικός άνθρωπος (όπως τον περιγράφουν άνθρωποι που τον γνώρισαν) καλός οικογενειάρχης, αλλά είχε ένα μειονέκτημα σημαντικό που τον καθιστούσε ευάλωτο για μονομαχία με πιστόλια: ήταν μύωπας. Αυτό τον οδήγησε στον θάνατο.
Τη σκηνή της μονομαχίας περιγράφει ο δημοσιογράφος Κώστας Μάγερ στο βιβλίο του «Ελληνικά δημοσιογραφικά ανέκδοτα»: «Πυροβόλησαν ταυτόχρονα. Ο Χατζηπέτρος, μετά τον πυροβολισμό, στροβιλίζεται, το πιστόλι φεύγει από τα χέρια του, και αυτός πέφτει μπρούμυτα. Όλοι σπεύδουν προς το μέρος του. Ο γιατρός Φωκάς, που παρευρίσκονταν στην μονομαχία, του ξεκουμπώνει το σακάκι και το πουκάμισο για να βρει το τραύμα. Διαπιστώνει ότι η σφαίρα είχε διαπεράσει το στήθος του. Ο Χατζηπέτρος πνέει τα λοίσθια και το αίμα εξακολουθεί να τρέχει απ’ το στόμα του.
Ο Στάης επιχειρεί να πλησιάσει τον τραυματία, αλλά τον αναχαιτίζει ένας από τούς μάρτυρες, που του φωνάζει: «Φεύγα! Φεύγα! Τον εσκότωσες!». Και ο Στάης μπαίνει στο αμάξι του και φεύγει. Σε λίγα λεπτά ο γιατρός Φωκάς και άλλοι τοποθετούν τον Χατζηπέτρο σ’ ένα αμάξι και τον μεταφέρουν στο Πολιτικό Νοσοκομείο. Αλλά ήταν αργά πλέον. Στις 10 το πρωί ο βουλευτής Τρικάλων πέθανε».
Άμεσα προκλήθηκε σάλος, ο οποίος οδήγησε την κυβέρνηση στην κατάργηση, διά νόμου, της βάρβαρης συνήθειας. Ο Στάης πήγε αμέσως στο υπουργείο του και υπέβαλε την παραίτησή του.
Έγιναν ανακρίσεις, προφυλακίστηκε ο Στάης και στις 19 Οκτωβρίου του ιδίου χρόνου (1904) έγινε η δίκη στο κακουργιοδικείο της Σύρου. Μετά σύντομη ακροαματική διαδικασία το δικαστήριο αθώωσε τον Στάη, ο όποιος ελεύθερος πια επέστρεψε στην πολιτική του ζωή και τον Ιούνιο του 1905 ξανάγινε υπουργός Παιδείας στη νέα κυβέρνηση Θεοτόκη…
Το εκπαιδευτικό έργο του Σπυρίδωνος Στάη υπήρξε σημαντικό. Μια σειρά νομοσχεδίων που εισηγήθηκε και ψηφίστηκαν (όχι όλα) επί υπουργίας του, αποτέλεσαν σημαντικές καινοτομίες, ιδιαίτερα δε από τη στιγμή που η συγκεκριμένη περίοδος δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαιτέρως μεταρρυθμιστική, καθώς το κόμμα του Θεοτόκη ήταν διστακτικό και δεν επιχείρησε ρήξεις και συγκρούσεις με την κυρίαρχη πολιτική κατάσταση της εποχής.
Όμως ο Στάης έμεινε στην ιστορία ως ο ιδρυτής των εμπορικών σχολών στις αρχές του 20ού αιώνα. Συνέβαλε καθοριστικά στη σύνταξη του νομοσχεδίου ίδρυσης της Ακαδημίας Αθηνών και υπήρξε μέλος της Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Το έργο του στα Κύθηρα ήταν επίσης σημαντικό. Προώθησε την κατασκευή διδακτηρίων, εμπορικής σχολής και του Γυμνασίου Κυθήρων. Προσέφερε μέρος της περιουσίας του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το γνωστό κληροδότημα Στάη, για την παροχή υποτροφιών στους Κυθηρίους σπουδαστές, που ισχύει μέχρι σήμερα.
ΥΓ. Το 1914, ακόμα και ο πρωθυπουργός Γ. Θεοτόκης παρολίγον να πάρει μέρος σε μονομαχία με τον βουλευτή Κ. Ζαβιτσιάνο. Ο λόγος ήταν ότι οι δύο τους είχαν αλλεπάλληλες προσωπικές αντεγκλήσεις. Όλα είχαν συμφωνηθεί, αλλά την τελευταία στιγμή κανείς από τους υποψήφιους δεν εμφανίστηκε στον τόπο που είχε οριστεί για τη μονομαχία. Κλασική περίπτωση… κοκορομαχίας.
