Το Ισραήλ δεν είναι ένα απλό κράτος, με πολίτες και σύνορα, είναι ίσως η πιο μπερδεμένη κατάσταση παγκοσμίως, πολλώ δε μάλλον η πρωτεύουσά του. Ιερουσαλήμ: Μια ιστορική πόλη βαμμένη στο αίμα εδώ και δεκαετίες. Προ δύο ετών, τέτοιες ημέρες, ο Ντόναλντ Τραμπ έβαλε… μπουρλότο σε μια διαρκή απόπειρα ειρήνης στη Μέση Ανατολή, που ναυαγεί εδώ και πολλές δεκαετίες, μεταφέροντας την πρεσβεία των ΗΠΑ από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ. Μα, δεν ήταν εκεί; – θα αναρωτηθείτε, στην πρωτεύουσα και όχι σε άλλη πόλη. Όχι, δεν ήταν, διότι δεν αναγνωριζόταν ως πρωτεύουσα από τους Αμερικανούς.
Για να γίνει κατανοητό, μιας και αποτελεί ιουδαϊκό, χριστιανικό και ισλαμικό κέντρο θρησκευτικής και ιστορικής σημασίας, στην Ιερουσαλήμ καλούνται να συμβιώσουν τρεις θρησκείες και 1.000.000 άνθρωποι – όχι απλά δύσκολο, αλλά ανέφικτο. Η αέναη αντιπαράθεση του Ισραήλ και των Παλαιστινίων, ήτοι Εβραίων και Αράβων, δημιουργεί μια κατάσταση a priori ανεπίλυτη.
Κράτος του Ισραήλ δεν υπήρχε. Υπήρχε όμως το έθνος των Εβραίων, με πολλά εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, κυρίως στην Ευρώπη. Περί τα 6 εκατ. εξ αυτών φυλακίστηκαν στα γκέτο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, δολοφονήθηκαν με απάνθρωπο τρόπο εξαιτίας του σχιζοφρενή ονόματι Αδόλφου Χίτλερ και των ομοίων του. Μόλις το 1948 ιδρύθηκε το κράτος του Ισραήλ και άρχισε σταδιακά να αναγνωρίζεται από τις περισσότερες χώρες του κόσμου, ακριβώς ένα χρόνο μετά το περίφημο «σχέδιο 181» του ΟΗΕ για τη διάσπαση της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, ένα αραβικό και ένα εβραϊκό. Και παράλληλα το απίθανο αυτό σχέδιο προέβλεπε μια Ιερουσαλήμ με διττή… φύση: πολυπολιτισμική και αυθύπαρκτη. Ωστόσο, ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του ‘48, που οδήγησε στην ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, ακύρωσε την πρόταση του ΟΗΕ και έθεσε την περιοχή σε μία κρίση που κρατά ως σήμερα.
Η φωτογραφία είναι ενδεικτική: κατά σειρά το «σχέδιον 181», η επίθεση των Αράβων και η αντεπίθεση των Ισραηλινών.
Η «Πράσινη Γραμμή» και ο Πόλεμος των Έξι Ημερών
Από το 1949 και το πέρας των εχθροπραξιών, η Ιερουσαλήμ είναι χωρισμένη στα δύο από την περιβόητη «Πράσινη Γραμμή»: το Ισραήλ πήρε τον έλεγχο του δυτικού μισού και η Ιορδανία του ανατολικού, τμήμα που περιλαμβάνει την ιστορική παλαιά πόλη. Ο ΟΗΕ αναγνώρισε το Ισραήλ ως μέλος του και την Ιερουσαλήμ ως «καθεστώς ξεχωριστής οντότητας υπό διεθνή έλεγχο» αλλά η συνθήκη που δεν ίσχυσε ποτέ, με το κλίμα να βράζει.
Αναμενόμενα κάποιος εκ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών θα έκανε την πρώτη κίνηση για να ανάψει ξανά το φυτίλι. Το έπραξαν οι Ισραηλινοί το 1967 με τον Πόλεμο των Έξι Ημερών που έφερε μία μικρή μεν, αλλά τεράστιας σημασίας γεωπολιτική αλλαγή: το Ισραήλ προσάρτησε και το ανατολικό τμήμα της Ιερουσαλήμ (από την Ιορδανία) αλλά η διεθνής κοινότητα δεν αναγνώρισε την κυριαρχία του.
Για το Ισραήλ ήταν βέβαια μια μεγαλειώδης επιτυχία μιας και δεν αντιμετώπισε μόνο τους Αραβες της περιοχής αλλά και δυνάμεις άλλων γειτόνων τους που συνεισέφεραν με άντρες και οπλισμό, όπως της Αιγύπτου, της Συρίας, του Κουβέιτ, της Αλγερίας, του Ιράκ και της Σαουδικής Αραβίας – αλλά είχε την ενίσχυση Αμερικανών και Αγγλων.
Και το Ισραήλ πήρε τη Λωρίδα της Γάζας, τη χερσόνησο του Σινά, τη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη ποταμού (μαζί με την ανατολική Ιερουσαλήμ) και τα υψώματα Γκολάν. Συνολικά, το έδαφος του Ισραήλ τριπλασιάστηκε, περιλαμβάνοντας περίπου ένα εκατομμύριο Άραβες υπό τον άμεσο έλεγχο του Ισραήλ στις νεοκατακτηθείσες περιοχές. Το στρατηγικό βάθος του Ισραήλ αυξήθηκε σε τουλάχιστον 300 χιλιόμετρα στον νότο, 60 χιλιόμετρα ανατολικά και 20 χιλιόμετρα εξαιρετικά ανώμαλου εδάφους στο βορρά, ένα πλεονέκτημα ασφαλείας που αποδείχτηκε χρήσιμο στον Άραβο-Ισραηλινό Πόλεμο, έξι χρόνια αργότερα.
Από τον Πόλεμο του Γιομ Κιπούρ στην εύθραυστη συνθήκη
Ο Πόλεμος του Γιομ Κιπούρ το 1973 ήταν ο τελευταίος της σειράς ανάμεσα στις δύο πλευρές (εξαιρουμένων των εισβολών στο Λίβανο το 1982 και το 2006 και των εισβολών σε παλαιστινιακά εδάφη, όπως στη Γάζα το 2008 και το 2014). Σημειωτέον: Γιομ Κιπούρ ονομάζεται η ισραηλινή εορτή του Εξιλασμού.
Εκ νέου τα αραβικά κράτη συνασπίστηκαν, υπό την ηγεσία Αιγύπτου και Συρίας, εναντίον του Ισραήλ με μια έμμεση σύγκρουση των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, οι οποίες εφοδίασαν σε μεγάλη κλίμακα τους εμπόλεμους συμμάχους τους. Οι Ισραηλινοί όμως και ανέκτησαν τα υψώματα του Γκολάν και έφτασαν να διασχίσουν τη διώρυγα του Σουέζ αποκόπτοντας την αιγυπτιακή στρατιά.
Και οι συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, που ήρθαν λίγο αργότερα, οδήγησαν σε ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ – ήταν η πρώτη φορά που ένα αραβικό κράτος αναγνώρισε το ισραηλινό κράτος. Η συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε μόλις το 1979 αφού ο Αμερικανός πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ προσκάλεσε τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μεναχέμ Μπεγκίν και τον Αιγύπτιο πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ και το Ισραήλ απέσυρε τα στρατεύματα και τους εποίκους του από το Σινά. Ο Σαντάτ δολοφονήθηκε δυο χρόνια αργότερα, το 1981, από ισλαμιστές που δεν του συγχώρησαν τη συνθήκης ειρήνης με το «μισητό» τους Ισραήλ, μια συνθήκη που απέβαλλε την Αίγυπτο από την αραβική ένωση. Συνάμα τα 2/3 των υψωμάτων του Γκολάν παρέμειναν από ισραηλινή κατοχή και το υπόλοιπο απέμεινε στη Συρία.
Παράλληλα το Ισραήλ, παρά τη μη διεθνή αναγνώριση, το 1980 ανακήρυξε την Ιερουσαλήμ ως «πλήρη και ενιαία πρωτεύουσα», ξεσηκώνοντας διεθνείς αντιδράσεις. Τα Ηνωμένα Έθνη κήρυξαν άκυρο τον νόμο, εξ ου και πολλές χώρες διατήρησαν τις πρεσβείες τους στο Τελ Αβίβ, παγιώνοντας ως πολιτική μεταξύ των χωρών της Δύσης την απόφαση του ΟΗΕ: η Ιερουσαλήμ παρέμενε ένα μη ισραηλινό έδαφος.
Έκτοτε, από την πρώτη Ιντιφάντα το 1987 και την ίδρυση της Χαμάς, μέχρι την δεύτερη Ιντιφάντα το 2000 και το ίδιο το σήμερα, η ειρήνη στην περιοχή είναι υπό συνεχή αμφισβήτηση. Η πολεμική κατάσταση δεν έχει πάψει έκτοτε, ενώ ο ΟΗΕ εξακολουθεί να διατηρεί αμετάβλητη την θέση του για το θέμα της Ιερουσαλήμ: θεωρεί ότι πρέπει να είναι πρωτεύουσα τόσο του Ισραήλ όσο και του παλαιστινιακού κράτους, ώστε να επιτευχθεί ειρήνη και σταθερότητα στη Μέση Ανατολή.
Μια καταστροφή σαν και της Σμύρνης
Κακά τα ψέματα, οι αδικημένοι της υπόθεσης είναι οι Παλαιστίνιοι μιας και, ενώ το Ισραήλ έφτιαξε κράτος (έχοντας πάντα… αμερικάνικη πλάτη), είναι ένα έθνος χωρίς επίσημο κράτος, χωρισμένο σήμερα σε δύο μέρη – και εντός του Ισραήλ. Η ιστορία του ξεριζωμού του παλαιστινιακού λαού από τα χώματά του θεωρείται από πολλούς, και ουχί αδίκως, ως ένα διαρκές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, ένα έγκλημα που ξεκίνησε τη μέρα της «Νάκμπα» (σ.σ. «καταστροφή»), όπως την ονόμασαν οι ίδιοι: στις 15 Μαΐου 1948 οπότε ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν κήρυξε την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, σηματοδοτώντας την έναρξη ενός πολέμου που, από τη μία, δικαίωσε το όραμα δημιουργίας εβραϊκού κράτους, από την άλλη όμως οδήγησε εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστινίους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Το 1948-49 οι βιαιοπραγίες των Εβραίων ήταν αναρίθμητες εις βάρος 418 χωριών, με αποκορύφωμα τη σφαγή του Ντερ Γιασίν τον Απρίλιο του ’48. Τα γεγονότα ήταν σοκ παγκοσμίως και προκάλεσε τις μεγαλύτερες αλλαγές στην ανθρωπογεωγραφία μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, ενδεικτικό ότι η Γάζα με την εισδοχή 250.000 ψυχών, τριπλασίασε τον πληθυσμό της μέσα σε λίγες μέρες!
Το 1964 δημιουργείται εξ ανάγκης η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, γνωστότερη με το αγγλικό αρκτικόλεξο PLO, το 1974 έλαβε την αναγνώριση από τον Αραβικό Σύνδεσμο αναγνώρισε και το 1988 το κράτος της Παλαιστίνης διακήρυξε ανεξαρτησία: δεν είναι όμως, ούτε υπήρξε ποτέ, ως ανεξάρτητο κράτος, ούτε είχε κυριαρχία σε κάποια εδάφη. Σήμερα όμως, 138 ανεξάρτητες χώρες μέλη του ΟΗΕ και δύο μη μέλη (Δυτική Σαχάρα και Βατικανό) αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του Κράτους της Παλαιστίνης, που περιλαμβάνει τρία «κομμάτια» περιοχές: τη Δυτική Οχθη, τη Λωρίδα της Γάζας (στα σύνορα με την Αίγυπτο) και την ανατολική Ιερουσαλήμ.
Η τελευταία λύση από πλευράς ΟΗΕ, που αποτυπώθηκε με πρόταση της αμερικάνικης κυβέρνησης (από ομάδα συμβούλων του Ντόναλντ Τραμπ), ήταν η δημιουργία ομοσπονδιακού κράτους μεταξύ Ιορδανίας και Παλαιστίνης, ωστόσο οι Παλαιστίνιοι αντιπρότειναν τη δημιουργία συνομοσπονδίας… τριών κρατών με τη συμμετοχή του Ισραήλ. Μια ιδέα που ορισμένα συμφέροντα στο Ισραήλ στηρίζουν, ως ένας τρόπος να μη δοθεί πλήρης ανεξαρτησία στην Παλαιστίνη αλλά υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να γίνει κάτι τέτοιο.
Σήμερα, περίπου 420.000 Παλαιστίνιοι στην ανατολική Ιερουσαλήμ έχουν κάρτες «μόνιμης κατοικίας». Φέρουν επίσης προσωρινά ιορδανικά διαβατήρια.
Η αγία πόλη
Στην Ιερουσαλήμ λοιπόν συναντιούνται τρεις θρησκείες: ο Χριστιανισμός, ο Ιουδαϊσμός, και το Ισλάμ. Και οι τρεις, θρησκείες του μονοθεϊσμού – η πεποίθηση ότι υπάρχει ένας, και μόνο, Θεός ενώ (ποιητική αδεία) «μοιράζονται» αρκετούς από τους ίδιους προφήτες που είναι υπεύθυνοι για την πρώτη διδασκαλία του Θεού στην περιοχή γύρω από την Ιερουσαλήμ (συμπεριλαμβανομένων του Αβραάμ, του Μωυσή, του Δαβίδ και του Σολομώντα).
Για τους Χριστιανούς είναι η πόλη (όπου μεγάλωσε, δίδαξε, σταυρώθηκε και αναστήθηκε) ο Ιησούς και όπου –φέρεται να- βρίσκεται ο τάφος, για τους Εβραίους είναι η πόλη του Αβραάμ, του Δαβίδ και το μέρος που βρίσκεται ο ναός του Σολομώντα και για τους Μουσουλμάνους (γνωστή ως Al-Quds, η αγία πόλη) η πρώτη πρωτεύουσα της προσευχής του Ισλάμ – προτού γίνει στη συνέχεια η Μέκκα- και εκεί όπου ο προφήτης Μωάμεθ θεωρείται ότι ανέβηκε στον ουρανό.
